Zelfredzaam dineren in het donker

22 december 2012 – Dineren in de donkere dagen met Kerst is een feest van het licht in het donker. Dineren in het donker is voor blinden heel gewoon, maar maakt gewone mensen hulpeloos. Twee concepten, C-taste en Bartimeus, bevorderen zelfredzaamheid en bewustwording van, voor en met de blinde en slechtziende medemens.
De ontvangstruimte van het Amsterdamse restaurant C-taste fungeert als de loungeruimte zoals bij elk ander restaurant in afwachting van het moment dat de gast aan tafel gaat. Eenmaal op weg naar de tafel verandert alles. Spullen die licht kunnen geven, zoals mobieltjes, en waardevolle spullen gaan in een kluis en daarna gaan de dinergasten in polonaise naar de ruimte waar het diner wordt geserveerd. In die ruimte is het hartstikke donker. Blinden die in dienst zijn van C-taste verzorgen de begeleiding naar de tafels.
Hulpeloos
In de donkere ruimte serveren de blinde medewerkers van C-taste ook de maaltijden. De gast ziet niet wat hij geserveerd krijgt noch wat hij eet; daar mag hij naar afloop naar raden. Hij kan niet langer op zijn ogen vertrouwen maar moet andere zintuigen voor horen en proeven gebruiken om te weten wat hij eet. De donkere wereld die voor blinden heel gewoon is, maakt de gewone burger als gast in een aardedonker restaurant hulpeloos, maar wel bewust van het handicap van de blinde en slechtziende mens.
C-taste eigenaresse Sandra Bally ontdekte dineren in het donker ruim vijf jaar geleden in Parijs. Samen met echtgenoot Bas zagen de twee bankmedewerkers in dit concept – dineren in het donker met behulp van blinde medewerkers – een unieke kans om in de horeca met iets nieuws te beginnen. ‘Blinden zijn de experts van het donker. Het was geen doel op zichzelf dat andere mensen respect voor blinden hierdoor zouden krijgen, maar wel een reden voor ons om dit te beginnen. We wilden ook laten zien dat we zo’n concept commercieel konden neerzetten.’
Kelder
Het Amsterdamse restaurant is niet de enige gelegenheid waar de ziende burger in het pikdonker een vorkje kan prikken. Ook Bartimeus, landelijke christelijke zorgorganisatie voor blinden, biedt de mogelijkheid om in het donker te dineren; in de kelder van restaurant Oud London in Zeist. ‘Wij verzorgen daar elke laatste vrijdag van de maand een diner. Daarnaast is er voor groepen op afspraak mogelijk een avond voor een diner in het donker te reserveren’, vertelt Paulien Vreman, woordvoerster van Bartimeus. ‘Blinden of slechtzienden vertellen bij zo’n diner hoe zij leven in het donker.’
Hoofdrol
Bij C-taste, waar elk weekeinde in het donker kan worden gedineerd, spelen de blinde medewerkers de hoofdrol. Zij worden als medewerkers in dienst genomen. Wie solliciteert en aan de slag gaat, moet zijn of haar uitkering opgeven. Bally: ‘Daarvoor heb je lef nodig, maar waarom zou je blinden anders behandelen? Wij willen mensen in  hun kracht zetten in plaats van zielig te doen. We beschouwen ze niet als slachtoffer, we draaien het om. Wij verlangen dat onze blinde medewerkers op tijd komen en goed aangekleed zijn. Ook al heb je een dergelijke beperking, wij willen dat ze zich ontwikkelen in wat ze wel kunnen. Ze zijn niet achterlijk, maar we merken wel dat door de wijze waarop ze in Nederland worden vertroeteld zich als afgeschreven beschouwen. Als ze hier dan merken dat ze het werk aankunnen en daarvoor betaald krijgen, zijn ze apetrots dat het lukt.’
Zelfvertrouwen
De blinde medewerkers van C-taste komen uit Utrecht, Zeist, Haarlem, Weesp en zelfs uit Urk. ‘Je kunt daaraan zien hoe gemotiveerd ze zijn. Want onze medewerkers moeten er best wat voor doen om hier op tijd te zijn, maar ze vinden dit leuker dan tandenborstels in elkaar te zetten om ze daarna uit elkaar te halen. We hebben een blinde medewerker gehad die het allemaal niet meer zag zitten, die heeft hier zijn zelfvertrouwen herwonnen, heeft drie jaar bij ons gewerkt en is nu volledig zelfstandig sportmasseur.’
C-taste bestaat vijf jaar, heeft een tiental blinden in dienst, waaronder een medewerker die vanaf het begin meedraait. Het restaurant draait sinds 2009 zwarte cijfers en is schuldenvrij, draait zonder subsidies en ontvangt evenmin loonkostenbijdragen. Bally kan het niet nalaten er op te wijzen dat bij C-taste een driegangendiner nog geen veertig euro kost. Bij Bartimeus dat fors wordt gesubsidieerd door de overheid betaalt de gast ruim zestig euro. Een belangrijk verschil tussen C-taste en Bartimeus is dat de zorginstelling een forse overhead heeft, waaronder een directeur die volgens het laatste jaarverslag ruim 249 duizend euro krijgt, ver boven de Balkenendenorm.
Werkplekken
De door het Rijk gesubsidieerde en uit de awbz gefinancierde welzijnsorganisatie – tientallen miljoenen euro per jaar – biedt werk aan 2200 mensen op ruim 1700 arbeidsplaatsen. Het overgrote deel wordt ingezet om blinden te begeleiden bij wonen en voor het onderwijs van blinden. Sinds kort probeert Bartimeus blinden ook als werknemers in te zetten. Blinden en slechtzienden vormen 4 procent van het totale personeelsbestand in functies als de linnendienst, maatschappelijk werk, computerdeskundige en in de telefooncentrale. ‘Als wij anderen duidelijk willen maken om werkplekken voor blinden te maken, moeten we dat zelf ook doen’, aldus woordvoerster Vreman.
Maatschappelijk
C-taste-eigenaresse Bally: ‘Wij beschouwen blinden als volwaardige werknemers. Wij zien onszelf als een commercieel-sociaal ondernemer. Met een commerciële focus wilden we laten zien dat ons concept meer is dan een soort dagbesteding. Wij laten zien dat je zonder geld van de overheid en dat je met blinde medewerkers en in een goed concept geen verlies hoeft te draaien, zelfs zwarte cijfers kunt schrijven en ook nog eens een maatschappelijke functie kunt vervullen. Ik denk daarom dat we over tien jaar meer van dit soort vormen van commercieel sociaal ondernemen zullen kennen.’
 Dit is de 12^e bijdrage in het debat van Public SPACE over de maatschappelijke organisaties, ondernemingen en instellingen in zorg, onderwijs, volkshuisvesting. In het eerste deel van de bijdragen lag de focus op de rol van de instituties, in het tweede deel ligt de focus op de rol van en de betekenis van het werk van maatschappelijke organisaties en ondernemingen voor de burger. Zie voor eerdere bijdragen: www.publicspace.nl