Het zwermleiderschap van Nederland

Rond de economische crisis, die vooral een crisis van de overheidsfinanciën is geworden, is ze er weer: de rituele roep om leiderschap en daadkracht. Oppositie en opinion leaders doen daar ruimschoots aan mee. De titel van het recente boek van Marc Chavannes zegt het duidelijk: Niemand regeert. Ik deel zijn analyse en eigenlijk ook soms zijn frustratie, maar niet de onderliggende oplossing die al gauw uit deze analyse volgt, de nostalgische en rituele oproep tot ‘echt’ leiderschap.

In de recente bundel van het burgerinitiatief “De Publieke Zaak’ heb ik een analyse gemaakt vanuit de vraag: Waarom hebben de Amerikanen zulke extreme karakters als Obama en Bush/Cheney als leiders en wij zulke bescheiden, grijze types als Balkenende? En onze Oosterburen een Merkel?
Kernconclusie is dat dat niet aan die leiders ligt, maar aan het volk dat hen kiest, aan de processen van kandidering die onder die voorgelegde keuze liggen en aan de kansen op ruime machtsuitoefening daarna. Het heeft nu eenmaal weinig zin ‘echte’ leiders te kiezen als ze daarna vermalen worden in posities zonder echte macht.

“Waarom hebben de Amerikanen zulke extreme karakters als Obama … en wij zulke bescheiden, grijze types als Balkenende?”

We moeten daarbij niet vergeten dat Balkenende enige malen succesvol lijsttrekker is geweest voor het CDA. Dat succes wordt hem gegeven door het electoraat! De kiezer voelt dit dus heel goed aan: ook politici die zich op het leiderschapsissue profileren, met als meest duidelijk voorbeeld Verdonk, krijgen niet de kiezersgunst. (Ik heb het hier over profilering en verkiezingscampagnes, de werkelijke kwaliteiten en competenties van Verdonk staan hier geheel buiten). Dat is het leuke van democratie: dit soort ideeën van adviseurs en schrijvers worden, via echte politici, voorgelegd aan het hele volk.

Zwermcultuur

Na lezing van het boek van Van Ginneken ‘De kracht van de zwerm‘ ben ik er uit: Nederland heeft bestuurlijk een zwermcultuur. Niet individuen of mannelijke types met veel strepen op de mouw bepalen hier de koers, maar ‘wij allen’. Niemand loopt vooraan, tenzij de zwerm dat toevallig wil, iedereen koestert vooral een antenne voor elkaars gedrag en richting en dat leidt tot de zwerm en haar koers.

De ouderwetse behoefte aan sterk leiderschap stamt uit onze genetische band met (mens)apen in groepsverband en onze historische band met landbouw: herders met hun schapen, nog steeds de favoriete metafoor van kerkelijk-katholiek leiderschap. Elke dag wordt dit zwerm leiderschap in Nederland bevestigd. De crisisaanpak vanuit dit kabinet met een oproep tot ‘meedenken uit de samenleving’ en het instellen van 19 ambtelijke commissies om ‘samen te studeren’, passen hier feilloos in.

Ik raad u aan hierin met mij mee te gaan, u zult zien dat u heel veel frustratie over het zogenaamde ‘gebrek aan leiderschap’ kwijt raakt en een open oog krijgt voor hoe Nederland werkelijk bestuurd wordt. Kijk de komende maanden ook eens goed naar mevrouw Merkel en haar campagne ‘der Mitte‘.

Lees ook de reactie van Marc Chavannes op dit bericht.