Leiderschap heeft filosofie nodig

Filosofie en filosoferen zijn onmisbare kwaliteiten en vaardigheden voor iedere leider. Het rekt en traint de geest, het geeft je meer perspectieven, waaronder het perspectief dat dat van jou maar een van de vele is en het vergroot je overtuigingskracht en retorische vaardigheden naar volgers en breder publiek daardoor.

Belangrijke onderwerpen die volgens mij daarbij horen:

a. Uiteraard om te beginnen mijn favoriete klassieke filosoof, Aristoteles, vooral zijn begrip van ‘praktische wijsheid’ (phronesis). Dat je een deugdzaam karakter pas werkendeweg leert, met vallen en opstaan en dus ook door fouten op je levenspad tegen de deugdzaamheid! Dat moraliteit niet een of ander los en vaststaand thema is, leidend tot altijd geldende eisen vanuit een moreel Noorden (de fout in het begrip ‘moreel kompas’), maar in een integrale afweging, gelijkwaardig met andere bestuurlijke vraagstukken als continuïteit, financiële gezondheid, toekomstvisie  en de strategie ernaartoe.

b. De klassieke filosofie was meer dan de huidige academische filosofie gericht op levenskunst, levensvaardigheden en levenswijsheid. Filosofen waren in hun voorbeeldgedrag dan ook belangrijker dan hun filosofie. Dat leidde ook tot veel aandacht voor deugden (die bij Aristoteles altijd in het midden moeten liggen om wijsheid te laten zien). Ik koppelde dat natuurlijk ook aan mijn proefschrift naar ‘values of civil leaders’, een sterk aanpalend begrip. Laatst kwam ik in een Nederlandse vertaling van de Tao Te Ching daarvoor de term ‘virtuous’ tegen, wat een uitstekende vertaling is van de combinatie van ‘deugdzaam’ en ‘excellent’. Beide samen toegepast op levenskunst: a virtuous life!

c. Het begrip ‘Wu Wei‘ uit het Daoïsme heb ik gebruikt om ook het typische perspectief van veel Westers denken te laten zien. Dat begrip staat ervoor dat je als leider ook moet weten wanneer je NIET IETS doet, welke stille krachten aan het werk zijn, hoe je de flow van energie van de situatie herkent en volgt. Juist dat doet filosofie: dat je voorbij de eeuwige actiegerichtheid en handelingsnoodzaak van het Westen denkt en ook inziet welke andere interventies (waaronder afwachten, rustig oordelen, het team zijn werk laten doen) er beter bij passen.

d. Uiteraard plaatste ik leiderschapsontwikkeling ook in het kader van onze moderne, fundamenteel veranderde publieke arena met de ‘disruptive power of citizens’ (zie De Waal 2018). Juist daarom wordt leiderschap belangrijker en ontstaan er ook veel publieke en sociale meningen over het ‘juiste’ leiderschap en over ‘goed’ of ‘slecht’ leiderschap. Dat laatste in morele en maatschappelijke termen, niet in de meer technische termen van effectiviteit en impact!

Dat was de strekking van mijn bijdrage aan de Leergang van OverDenkwerk aan mensen die graag hun leiderschap willen ontwikkelen en dat doen via een leergang over de connectie tussen filosofie en leiderschap. Een eer en uitdaging om dit te mogen doen op de inspirerende grond van het ISVW te Leusden.