Onnodige angst voor commercieel onderwijs

De Onderwijsraad pakt een belangrijk punt op, de groei van commercieel onderwijs, maar doet dat te ideologisch en conceptueel onjuist.

Het is goed dat er een tijdig advies ligt over hoe om te gaan met commercieel onderwijs, maar doe het dan wel gebaseerd op de praktijk en vooral ook weldoordacht, gebaseerd op wetenschappelijke literatuur.

Privaat is niet hetzelfde als commercieel

Het gaat conceptueel al mis door te schrijven over ‘privaat onderwijs’. Alle onderwijs in Nederland is privaat georganiseerd en dus ondergebracht in private rechtspersonen, conform mijn concept van ‘maatschappelijke onderneming’ (De Waal, 2000). Dat concept kwam overigens mede voort uit mijn actieve deelname aan veel privatiseringsdiscussies in de jaren 90, waarbij ik ook daar voortdurend moest benadrukken dat ‘privaat’ niet alleen for-profit en bedrijven zijn, maar dat zijn dus ook zulke interessante varianten als: ‘non-profit’ (bijvoorbeeld stichtingen), ‘verenigingen’ en ‘coöperaties’. Alleen zijn die geworteld in actieve burgers en niet alleen maar in aandeelhouders. Hier is de Onderwijsraad dus te weinig theoretisch en academisch geschoold!

Historisch sterke civil society en dus onderwijsvrijheid voor burgerinitiatief

Dat komt mede omdat in Nederland met haar vanouds sterke civil society, cöoperaties en commons burgers eerder doorhadden hoe belangrijk onderwijs was dan de – toenmalige – overheid. De private onderwijsvrijheid, die zij aantoonbaar daarmee lieten zien, is nog terug te vinden in onze grondwet! De Onderwijsraad gaat hier volledig voorbij aan de inzichten dat juist een privaat georganiseerde en maatschappelijk ondernemende onderwijsinstelling dichterbij burgers, docenten en de innovatieve, professionele onderwijspraktijk staat dan staatsorganisaties!

Waar het praktisch misgaat in dit advies, is vervolgens in heel veel opzichten.

Foute veronderstelling 1: Overheid als beste financier en controleur van publieke belangen?

Zo lijkt de Onderwijsraad klakkeloos aan te nemen dat publieke belangen en publieke waarden het beste worden gereguleerd en bekostigd via de overheid. Dat is natuurlijk voor iedereen die wel de praktijk kent en daar onbevangen naar kijkt, al lang niet meer juist. Er zijn veel voorbeelden van verslechtering van onderwijs door wetgeving, bureaucratie, verkeerd overheidstoezicht en verkeerde bekostiging. Daarmee hebben nu net ouders, managers en docenten al decennia te maken en te dealen.

Maatschappelijk ondernemerschap als privaat en beter onderwijs opleverend

Dat ze daarbij maatschappelijk ondernemerschap vertonen, vaak juist tegen deze bureaucratie en inspectieregeltjes in, door in te spelen op de behoeften van ouders door een innovatief en dus commercieel (want het moet immers buiten de overheidsregels gedaan worden) aanbod te doen, is alleen maar te waarderen. Dat laten ouders ook zien.

De maatschappelijke onderneming vanwege een vruchtbare mix van staatsfinanciering en commerciële inkomsten

Deze innovatieve mix van publiek geld (met de bijbehorende, vaak hinderende en achterop lopende bureaucratie) en commercieel geld, heeft heel veel voordelen: het toont dat de onderwijsinstelling door de regeltjes heen weet te kijken en inspeelt op wat er werkelijk leeft bij ouders, het speelt in op wat de kinderen echt nodig hebben aan goed onderwijs, het laat dat docenten ook in praktijk zien en moedigt hen aan dit ook te verzorgen, en, niet in het minst, het maakt mogelijk te concurreren op de arbeidsmarkt met de – vaak hogere- commerciële salarissen.

Exact deze discussies had ik al in de jaren 90 over het concept van ‘maatschappelijke onderneming’, helaas heeft de Onderwijsraad daar verder geen kennis van, want dat is waarschijnlijk niet modieus genoeg. Dat is dan wel weer vreemd, want juist in de mode van het Haagsche denken is sinds de Toeslagenaffaire toch ook beter doorgedrongen dat bureaucratie en politiek gestuurde wetgeving niet alleen goede kanten hebben, maar ook zeker schadelijke en Kafkaeske effecten.

Terechte spannende kwesties, maar vanuit een ander, moderner perspectief

Toch noemt de Onderwijsraad een aantal terechte problemen, die ook vanuit dit echte maatschappelijk perspectief goed zijn om te analyseren. Het gaat dan om:

• het gebruik van de innovatie voor de hele school en alle leerlingen,
• de eigen docenten in het commercieel en innovatief aanbod ook actief laten meedoen,
• de extra bijdragen van ouders in te zetten voor een filantropisch fonds, dat alle ouders tegemoet komt, ook bij het duurdere onderwijsaanbod.

Dit is prima. Dit is ook de reden waarom ik praat over een ‘mix’ van financieringen en altijd al gepleit heb voor het handhaven (en daar valt vanuit de overheid best goed toezicht op te houden, beter dan men nu al zo’n 20 jaar in de gezondheidszorg probeert) van een uiteindelijke non-profit doelstelling en missie bovenin deze activiteiten, om juist die maatschappelijke gerichtheid te verankeren. Daar zijn we het dan wel onderling over eens, maar aan mijn kant dan niet geredeneerd vanuit een heilig geloof in de goede bedoelingen en goede werkwijze van de overheid, maar vanuit maatschappelijk ondernemerschap!