Het leiderschap van Wellink

Naar aanleiding van het kritische rapport-Scheltema over het optreden van De Nederlandse Bank (DNB) in de maatschappelijke schade en uiteindelijke teloorgang van de DSB duikt ineens het begrip ‘cultuur’ op in de politiek. Er dient een andere cultuur te komen bij de DNB. Aan Wellink als president werden dan ook in de commissievergadering aan hem vragen gesteld over zijn geloofwaardigheid, zijn inzet voor zo’n cultuurverandering, zijn aanblijven om leiding hieraan te geven, kortom zijn leiderschap. Tot belangrijke ‘signalen’ van zijn gezag op dit vlak werden vooraf aangegeven, dat hij ‘excuses moest aanbieden’, ‘niet alles moest wegwuiven’ , ‘een plan van aanpak beloven’. Alles wat je fout kunt doen rond een falende leider en een in te zetten cultuurverandering gingen hier mis.
Mijn voorspelling is dat Wellink nu juist door deze gang van zaken niet als leider is geaccepteerd en gemandateerd, maar dat dit het officiële begin is van een verder afglijden van zijn gezag. Dit staat los van zijn formele aanblijven. De vraag is overigens of de juristen, waaronder Wellink zelf, dit verschil tussen formele positie en feitelijk gezag begrijpen.

1. Niet de betrokkene zelf, maar maatschappelijke en politieke controleurs en zijn baas, de minister van Financiën, kunnen iemand geloofwaardigheid geven. Door het stof gaan voor het hoogste gezag gaat daar alleen positief aan bijdragen als start voor een krachtige ingreep door diezelfde leider als dat oprecht, spontaan en doorleefd gebeurt. Hier zien we nu alleen een exercitie waarin iemand zijn baan probeert te houden en vooraf te horen krijgt wat hij moet zeggen om die baan te houden. Ook de zuinige reacties van diezelfde controleurs, als ‘We geven hem nog een kans’ of ‘Hij moet nog maar 1 jaar, laat maar zitten’ geven zeker geen steun voor zijn leiderschap;
2. De geloofwaardigheid van deze zogenaamde ‘cultuur aanpak’ wordt ook ondermijnd, omdat de politiek dit begrip vaak pas hanteert als men de uiteindelijke personele sancties van een leiders wisseling niet aandurft. Als er geen politieke meerderheid is voor een leiders wisseling, heeft men het ineens over een cultuurverandering. Dit is een onnatuurlijk en alleen politiek welgevallig onderscheid. Ieder onderzoek laat immers zien dat leiders de beoogde cultuur eerst moeten voordoen, de nieuwe waarden incorporeren in hun voorbeeldgedrag, gezaghebbend moeten ingrijpen in zowel het omringende managementteam als in allerlei kleine details, van huisvesting tot verantwoording, van kleding tot omgangsvormen, eer zo’n nieuwe cultuur er komt. Dat vergt van de leider een diep doorleefde set van waarden en normen, die hij/zij bijna onbewust handhaaft. Vaak ook roekeloos handhaaft, namelijk ongeacht de vraag of het past bij zijn machtpositie. Kortom: leiderschap is een van de meest cruciale componenten in een cultuurverandering.
3. De vraag van De Jager om een plan van aanpak voor een nieuwe cultuur binnen een maand, doet me denken aan die grap over die Amerikaanse manager die na een presentatie van de beoogde cultuur riep ‘Great stuff that new culture. Do me one by monday“.
4. Het helpt al helemaal niet als Wellink over die cultuurverandering nauwelijks inhoudelijke opmerkingen maakt, maar vooral zegt dat hij het met BCG aan het doen is. Cultuurverandering kan worden begeleid en ondersteund met externe consultants, maar nooit gedragen en verder gebracht; de normale legitimering door het inschakelen van externen (‘Kijk maar, we werken er keihard aan’) werkt hier alleen lachwekkend, als een teken dat de leiding niet weet hoe cultuurverandering echt gaat en als schaamlap;
5. Het helpt ook niet als Wellink dan zegt dat hij er al jaren leiding aan geeft en het hiervoor ‘middeleeuwen’ waren bij de DNB. Een blik op zijn cv leert dat dit zeker voor hemzelf geldt: hij zit als sinds 1982 in de directie van de DNB (28 jaar!) en is sinds 1997 president (13 jaar!). De bankvergunning aan DSB is in december 2005 door DNB afgegeven, in de hoogtijdagen van het gezag van de zeer ervaren president directeur Wellink. Hoezo nu nog werken aan een cultuurverandering? Hij is al jaren de belichaming van de cultuur en dus ook de cultuur die niet doorhad hoe je DSB en een DGA wel moet aanpakken.
6. Tenslotte lijkt het alsof al deze observaties kunnen worden verzwakt door erop te wijzen dat iedereen hier in de publiciteit heel voorzichtig moet opereren, vanwege dreigende claims, anticiperend gedrag van financiële markten. Het lijkt er op dat Wellink zelf dit met genoegen ook te berde brengt. Maar bij leiderschap gaat het er nu net niet om of dit waar is, maar om het karakter van de leider die er blijkbaar zo naar kijkt. Context wordt dan wat de leider eruit oppikt. Dus wat we zien is een voorzichtige, formalistische leider die beweert dat de hele wereld voorzichtig en formalistisch tegemoet moet worden getreden. Dat is natuurlijk niet waar: de DSB werd slecht geleid en kende een machtige DGA, dat moet je dan desnoods openlijk en met alle machtsmiddelen veranderen. Icesave is een mooi voorbeeld: Wellink meende uit een formalistische houding dat hij ‘moest beslissen’ en vervolgens niet anders kon, onder de wettelijke voorwaarden, dan ‘toestaan’, maar het gaat al fout bij het eerste uitgangspunt. De Fransen hebben het formalisme gebruikt om niet te beslissen en dus gewerkt met het ijzeren machtsmiddel van de bureaucratie: vertraging, formulieren zucht, afwachten. Formalisme is in zo’n benadering dan een van de strategieën waarover een toezichthouder beschikt, mits hij een werkelijk doordachte visie heeft op het nationaal belang.
7. Je ziet hier ook dat onze politiek een wereld is van woorden, terwijl leiderschap, gezag, cultuurverandering zich afspelen in de wereld van het werkelijk ‘gedrag’. Na 28 jaar kan je niet verwachten dat dat verandert en dus zal ook niemand het verwachten en dus start er geen cultuurverandering.

Al met al voorspel ik dat deze ongeloofwaardige aanpak van het leiderschapsprobleem en de beoogde cultuurverandering per saldo het gezag van de president meer ondermijnt dan een ontslag of beter nog een opzij schuiven (bijvoorbeeld als internationaal vertegenwoordiger). Daarmee zijn we terug bij wat de politiek wel goed beheerst: machtsspelen. Wellink ‘bungelt’, dus nog een jaar. Dat heeft niets met cultuurverandering te maken, integendeel, die wordt een jaar uitgesteld.