Nieuw type schoolbestuurder gevraagd

11 september 2012 – Groot is slecht. Klein is goed. Dat beeld van de Haagse landelijke politiek over de omvang van scholen en het gedrag van schoolbesturen is volgens Jan van Zijl, voorzitter van de MBO-Raad, de brancheorganisatie voor het middelbaar beroepsonderwijs en volwasseneducatie, ongewenst, want te eenzijdig en te simpel.
‘Een paar voorbeelden. Het ROC in Drenthe is niet groot, heeft in veel dorpen kleine schooltjes, precies zoals een deel van de politiek heel mooi vindt. Maar het managen van deze school, ook financieel, is ongelooflijk lastig met al die kleine locaties. In de grote steden scoren de ROC’s, die daar groot zijn, soms onder het landelijke gemiddelde, maar dat heeft niets met de omvang te maken, maar veel meer met de grote stadsproblematiek.’
Fusietoets
Vanuit politieke partijen wordt gepleit voor het invoeren van een fusietoets en het intrekken van financiële prikkels waardoor provincieoverstijgende en grootschalige schoolfusies onmogelijk worden (zie www.publicspace.nl). ‘We hebben al een fusietoets’, reageert Van Zijl. ‘Maar wat ik zou willen is dat die toets zakelijk wordt gehanteerd en niet ideologisch. Het ROC in Eindhoven wilde fuseren met een klein ROC in Helmond. Beide scholen hadden alle processtappen doorlopen en de fusietoets doorstaan. Beide gemeenten akkoord, ouders akkoord en beide ondernemingsraden akkoord. Toch mochten ze niet fuseren van het ministerie omdat fusie en groter worden niet populair is bij de politiek. Amarantis is opgesplitst in drie entiteiten, maar er is nog onvoldoende gekeken of dat voldoende solide is. Maar het punt is dat ideologisch gezien kleiner nu als mooier geldt.’
Meetlat
De onderwijsbestuurder wil niet beweren dat er niets aan de hand is in onderwijsland. Maar hij protesteert tegen het beeld, aangezwengeld door de kritische toonhoogte vanuit politiek Den Haag over het gedrag van scholen, dat het met het onderwijs kommer en kwel is. ‘Als het zo dramatisch beroerd was, is het een wonder dat we überhaupt functioneren.  Wereldwijd staat het Nederlandse mbo aan de top. Driekwart van de schoolbesturen doorstaat de meetlat voor moreel en dienend leiderschap glansrijk. Ik zeg niet dat er niets aan de hand is, maar het gaat om een uiterst kleine minderheid waar de marktwerking is doorgeschoten en de zaak op hol is geslagen.’
Moloch
Het onderwijs, dat toch al veel dichter bij de overheid staat, dan bijvoorbeeld de zorginstellingen en de corporaties hoeft wat Van Zijl betreft niet nog dichter onder de vleugels van de overheid. Er is vooral correctie nodig om ongewenst megalomaan gedrag te voorkomen en wat hem betreft mag en moet de overheid daar meer verantwoordelijkheid nemen. ‘Een nieuw Amarantis willen we nooit meer’, aldus Van Zijl, verwijzend naar de deconfiture van de Randstedelijke scholenmoloch die zowel beroepsonderwijs als zelfs categoraal gymnasiumonderwijs onder zijn hoede had.
Regio
De les van Amarantis is volgens Van Zijl dat de mix van een onsamenhangende fusie, bijkomende vastgoedperikelen en een kwalitatief onvoldoende adequaat bestuur ‘een giftige cocktail’ oplevert. Slechts kleinere scholen toestaan, is niet het juiste antwoord op dat soort excessen.  ‘We moeten echt veel gedifferentieerder kijken. De focus ligt op de regio, maar soms is het effectiever om landelijk te opereren. Een landelijk opererend bedrijf als de NS kan geen zaken doen met zestig ROC’s. Het is effectiever voor zo’n bedrijf om samen te werken met vier ROC’s zoals nu.’ Voor Van Zijl is dit aanleiding om niet automatisch een politiek voorstel te volgen als dat het verzorgingsgebied van een schoolbestuur dient te worden beperkt tot één regio, die de omvang van een veiligheidsregio niet mag overstijgen (zie: www.publicspace.nl). De verbinding met het regionale bedrijfsleven dat kwalitatief goede leerlingen als nieuwe arbeidskrachten wenst, dient wel leidend te zijn.
Bestuur
Daarnaast dient de stijl van besturen na twintig jaar groei en marktwerking in het onderwijs te veranderen en zich aan te passen aan de huidige tijd. Onderwijsinstellingen hebben behoefte aan een nieuw type bestuurder. ‘We hebben meer dienende bestuurders nodig waarvoor de kwaliteit van het onderwijs veruit het belangrijkste criterium is in plaats van groei. Ook in de samenstelling van de Raden van Toezicht is een slag nodig. We hebben ROC’s waar tientallen miljoenen omgaan, in het ROC van Amsterdam gaat een paar honderd miljoen om. Dat zijn grote ondernemingen. Het toezicht moet daarom geëquipeerd zijn met topaccountants en mensen die veel van het functioneren van dit soort grote maatschappelijke organisaties weten.’
Dit is de vijfde bijdrage in het debat van Public Space over de rol van het maatschappelijk middenveld. Eerder verschenen op de www.publicspace.nl: ‘Corporaties en maatschappelijk middenveld op Haagse snijtafels’, ‘VVD: corporatie kleiner en onder gemeentelijke vlag’; ‘Het middenveld is van ons, de maatschappij zijn wij’ en ‘Corporatiebestuurders: beter luisteren naar burgers.’