‘Tijd voor geboren leiders’

Krimp én groei tegelijk de economie heeft voorlopig een dubbel gezicht. Dat stelt andere eisen aan leiders. Wat wordt er van hen verlangd? Hoe herkent u de nieuwe leider als hij voor u zit bij een sollicitatiegesprek?

De economie van de komende jaren vraagt om ‘natural born leaders’. Mensen met een sterke visie, die de spanning opzoeken

Juist op het moment van aankondiging van diverse grote ontslaggolven, zoals in financiële dienstverlening (Rabo, Achmea) en thuiszorg (onder andere Sensire), start FD een debat met prominente economen over de groei van de Nederlandse economie. Dat lijkt een fout in timing, de recessie is immers nog lang niet voorbij, maar dat is het niet. Er is namelijk tegelijk ook groei, exportcijfers tonen dat aan. Die groei is echter minder spraakmakend en zichtbaar.

Het zijn koele cijfers en afzonderlijke acties van allerlei ondernemers, niet de gezichten van slachtoffers met hun frustraties en georganiseerd protest. Dit is wel exact waar het de komende tijd om zal gaan: een wisselend beeld van groei in de ene sector en krimp in de andere, van winnaars in de slag om vernieuwing van technieken en verandering van wereldwijde verhoudingen en verliezers, van hoopvol ondernemen en zonder hoop je verlies nemen.

Gedifferentieerd beeld

En juist daarin – in het overeind houden van zo’n gedifferentieerd beeld – is de Nederlandse publieke opinie niet zo goed. In dit kleine landje is er nu eenmaal een tendens tot consensusvorming, tot kopiëren van meningen en inschattingen, tot het geven van algemene beelden over grote, gedifferentieerde gegevens. Het ergste dat ons kan overkomen, is dat de negatieve ontwikkelingen in sommige sectoren, die inderdaad uniek zijn na 20 jaar groei, leiden tot een (te) algemeen gevoel van malaise en zelfs depressie.

‘De bestuurder die alles in consensus wil beslissen zal verdwijnen of moeten veranderen’

Vergelijk het met een van de belangrijkste smaakmakers in de publieke opinie over het eigen land: sportprestaties. Nu heerst nog de euforie van de gigantische winst van medailles op de Olympische Spelen. Nederland doet weer enorm mee in internationale concurrentie, in schaatsen. Tegelijk is er echter al enige jaren een duidelijke neergang in het niveau van de nationale competitie voetbal, de grootste sport van het land.

Het voetbal in Nederland is van icoon veranderd in toeleverancier en playground van nieuw talent voor het internationale voetbal. Het doet dat overigens niet slecht, getuige de vele individuele topvoetballers die, spelend in het buitenland, nog steeds een goed competitief nationaal elftal kunnen vormen. Het bijzondere van Nederland is wel dat iedereen serieus meedoet aan die vraag naar ‘onze’ internationale ranking, veel meer dan in vergelijkbare landen als België of Denemarken.

Er toe doen in de wereld

Nederland wil er, hoe klein ook, toe doen in de wereld en volgt dus ook objectieve wereldrankings. Dat is de nieuwe werkelijkheid: ieder segment van de markt is verschillend, er zijn geen algemeen geldende waarnemingen van groei of krimp en de algemene opinies van columnisten, brancheverenigingen en adviesorganen moeten worden weerstaan. De krimp van de een is de kans van de ander. Dit heeft grote gevolgen voor leiding. Allereerst is er de noodzaak van een onafhankelijke, kansen zoekende, creatieve geest, die scherp door algemene opinies en beelden heen kijkt en denkt. Dat was altijd al een van de belangrijkste kenmerken van ondernemers. Vervolgens is er om dezelfde reden een roep om leiders.

Leiderschap kent drie essentiële kenmerken:

1. Het is persoonlijk, niet positiegebonden.
2. Het is alleen zichtbaar en noodzakelijk bij spanningen en indringende keuzen.
3. Het staat of valt bij spontane gecommitteerde volgers.

Deze drie kenmerken definiëren vervolgens goed welk type bestuurder zal verdwijnen. Allereerst de afstandelijke, technisch bekwame, maar in persoonlijkheid, bindend vermogen en visie ‘gehandicapte’ manager. Daarvan heeft Nederland er overigens veel gekweekt, zowel in bedrijfsleven als publieke sector. Dit biedt dan ook een grote uitdaging, voor ondernemingen zelf maar ook voor de managementindustrie van consultants, businessschools en executive searchers.

Vervolgens krijgt de voor spanning wegduikende bestuurder, die alles in consensus en compromissen wil beslissen, het moeilijk. De spanning zal juist opgezocht moeten worden en moeten leiden tot innovatieve richtingen in plaats van uitruil beleid of vage plannen. De kritiek op de zelfverklaarde ‘visieloze’ premier Rutte gaat deze kant op. En ten slotte zal de puur op positie en intern politieke steun opererende bestuurder, die helemaal niemand ‘meeneemt’, noch op persoonlijkheid, noch op visie, verdwijnen of aanpassen. De typering in De Prooi (geschreven door Jeroen Smit) van bankier Rijkman Groenink komt dicht bij dit type.

Al met al biedt dit een goede reden om de verbonden kwesties van ‘goede groei’ en ‘goed bestuur’ tegelijk en indringend aan de orde te stellen, zoals in deze FD Outlook.

Verschenen in FD, Dosier Nieuw Leiderschap, maart 2014
Download Tijd voor geboren leiders FD-Dossier-Nieuw-Leiderschap

Noot van de redactie: Voor het leesgemak zijn er tussenkoppen en quotes geplaatst.