Disruptieve burgermacht in de monumentenzorg

Twee leden van de Utrecht Development Board, Steven de Waal en Quinten Peelen, zitten samen op het podium voor een speciale College Tour ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van het Utrechts Monumentenfonds. De Waal is uitgenodigd als prominente gast en Peelen treedt voor de gelegenheid op als ‘Twan Huys’. In de zaal geen studenten maar betrokken experts uit het veld. Dat levert een boeiend betoog én een enerverende discussie op in Filmtheater ‘t Hoogt, zaterdag 17 november 2018.

Duizenden Utrechtse burgers zijn betrokken bij de zorg voor Utrechtse monumenten. Dat is een grote burgerkracht. Monumentenorganisaties kunnen die krachten bundelen en actiever helpen inzetten. Dat levert hen een nieuwe rol op. Mogelijk daarbij gesteund door de aanstaande maatschappelijke revolutie die Steven de Waal schetste bij het 75-jarig bestaan van het Utrechts Monumentenfonds.

Democratie verandert

Nieuwe technologieën bieden burgers meer kennis én meer kans zich te organiseren om zo het publieke domein te beïnvloeden, aldus De Waal. Hij noemt dat de ‘disruptieve burgermacht’, de macht van burgers die onze politiek en onze democratie danig uit balans zal brengen. De basis van maatschappelijk leiderschap ligt bij burgers die zich actief met de samenleving en de aanpak van publieke maatschappelijke vraagstukken (willen) bezighouden. En dus ook met de schat aan monumenten.

Platforms voor burgerschap

De burgerij wordt mondiger en is zowel beter geïnformeerd als georganiseerd. Zo zullen platforms voor burgerschap ontstaan. ‘Civil power is here to stay’, zegt De Waal, dus beter die kracht te omarmen. Hij lijkt hiermee een antwoord te hebben gevonden voor de centralistische regentencultuur die hij eerder zo mooi typeerde als ‘polderpaternalisme’.

‘… monumenten zijn te zien als maatschappelijk bezit en dat vraagt om participatie’

Van  herstel naar invulling

Van de ongeveer drieduizend monumenten in onze stad is iets meer dan de helft gemeentelijk monument, de rest rijksmonument. Vastgesteld kan worden dat de monumentenzorg in Utrecht er goed voor staat.

Dat was niet zo lang geleden – in de jaren ’80 en ’90 – nog wel anders, toen Stadsherstel en ook het K.F. Hein Fonds Monumenten werden opgericht. Hun voornaamste doel was het behoud en herstel van monumenten. Dat verschuift geleidelijk naar zorg voor invulling en waardering. De populariteit van Open Monumentendag toont aan hoezeer de toegankelijkheid van monumenten, al is het maar eens per jaar, wordt gewaardeerd.

Burgermacht bij monumenten

Ook in het monumentenveld zal de burger meer betrokken willen en moeten worden. Hoewel niet in juridische zin, zijn monumenten te zien als maatschappelijk bezit en dat vraagt om participatie. Steven de Waal verwacht van de gemeente meer soepelheid om burgers met minder regels meer te betrekken bij monumentenzorg. De Gemeente Utrecht lijkt het meer en meer aan de markt over te laten, binnen haar eigen zekerheid van regels en handhaving.

Sociaal rendement

Inwoners, met hun gevoel van maatschappelijke verantwoordelijkheid en betrokkenheid, hebben als we niet oppassen dan al snel het nakijken. Soms zijn de betrokken inwoners en marktpartijen één en dezelfde, zoals Dick Hoek, een van de investeerders in o.a. Ubica en Polman’s Huis, en Bob Scherrenberg, de Overvechter achter onder meer de herbestemming van de Werkspoorkathedraal. Voor hen geldt óók een sociaal of cultureel rendement. Maar dat is beslist geen vanzelfsprekendheid in een vrije markt.

‘Allemaal betrokken burgers, met veel historische kennis en passie én met vermoedelijk veel meer power dan zij denken’

Nieuwe rol monumentenorganisaties

Er zijn in Utrecht al duidelijke aanzetten voor een nieuwe rol voor monumentenorganisaties. Het Utrechts Monumentenfonds telt meer dan tweeduizend donateurs ‘met een hart voor de monumenten in Utrecht’. De Vereniging Oud-Utrecht, die dit jaar 95 jaar bestaat, kan bogen op bijna tweeduizend leden. Tel daar de 200 ervaren vrijwilligers bij van het Gilde Utrecht, die regelmatig rondleidingen en cursussen verzorgen, en je hebt een stevig platform zoals Steven de Waal het bedoelt.

Gidsen, verhalen, meedenken

Allemaal betrokken burgers, met veel historische kennis en passie én met vermoedelijk veel meer power dan zij denken. Juist hier ligt een rol voor monumentenorganisaties. Zij kunnen die burgerkrachten bundelen en actiever helpen inzetten. Of het nu gaat om gidswerk, verhalen vertellen en archiefwerk. Of het bijdragen aan (klein) onderhoud en het meedenken over straataanzichten. Alleen op basis van groeiende vrijwillige betrokkenheid kan Utrecht zijn positie als monumentenstad blijvend bewaken.

Dit verslag, geschreven door Quinten Peelen, verscheen oorspronkelijk op de website van de Utrecht Development Board