Het echte Euro probleem: Krachtige Democratie

De afgelopen week stond sterk in het licht van de redding van Cyprus en zijn banken en tegelijk de – mislukte – actie ‘beschadiging Jeroen Dijsselbloem’. Dat laatste deed me sterk denken aan het media commentaar rondom het Kunduz akkoord: hetzelfde kluitjesvoetbal, dezelfde ‘deskundigen’ (Prem? Wie verzint dit?), hetzelfde ‘spel’ commentaar, zonder inhoud. Zoals het voetbalcommentaar op TV en op de tribune, met dit verschil dat velen daar gelukkig nog beseffen dat ‘de bal is rond’ de belangrijkste feitelijke observatie zal blijven. Inmiddels is het commentaar gelukkig gedraaid. Die Dijsselbloem doet het zo slecht nog niet. Je ziet hoe groot de belangen zijn, hoezeer veel deskundigen eigenlijk lobbyist zijn, hoezeer dit allemaal veel te ingewikkeld is voor de beeldgerichte media. Neemt niet weg dat ik meen dat de analyses en oplossingen veel te veel worden beheerst door economisch denken, alsof ‘geld’ en ‘banken’ de kern is. Ik denk dat we een veel politieker analyse nodig hebben. Die gaat als volgt:

• Het technisch probleem is onder andere de vervlechting van zwakkke staten met zwakke banken, maar onderliggend is het politieke probleem de vervlechting van politieke elite met banken elite in vrijwel alle landen (ook de Nederlandse). Dat zagen we fraai aan de oppervlakte komen in Cyprus: het parlement zat massaal aan de kant van het op het eiland gestalde Russisch vermogen en ging zo ver daar ook steun te willen gaan zoeken, daarmee voor het gemak de Euro bijna onderuit schoffelend. Met zulke partners in de Euro heb je geen economische crisis meer nodig.
• Die vervlechting leidt ertoe dat nationale politiek er nauwelijks voor kiest de ‘eigen’ banken te saneren en transparant te maken, maar liefst onderhandelt voor meer of minder steun uit de Europese potten. De ‘gewone man’ wordt hier ingezet zoals een burgerschild in tijden van oorlog: de claim is dat anders bankruns dreigen. We zagen bij Cyprus hoe wijs het volk is, als eenmaal goed beleid gemaakt is: men wachtte in alle rust op zijn – gemaximeerde – geld. Zoals ook economen beginnen op te merken: het grote probleem is de mist over vermogens, obligaties, slechte producten uit het verleden in heel veel banken. De Europese stress test was ook veel liever en gekleurd met nationale belangen dan de Amerikaanse. Iemand moet die transparantie per bank gaan eisen. Het nadeel van de huidige politieke sturing  is nu dat die zeker hierover gegevens heeft, maar werkt met algemene risico’s, de klant tast ondertussen in het duister over zijn bank. Door de pijn bij obligatiehouders en grote vermogens te leggen dwing je machtige klanten van hun bank te eisen dat die meer transparant wordt over zijn exposure naar allerlei Euro risico’s (anders gaan ze weg, omdat ze hebben gemerkt dat ze kunnen worden aangeslagen). Na Cyprus zal ieder van die partijen zijn bank opnieuw wegen en zoeken naar de meest gezonde: het wrakhout komt zo boven water. Zo lang dat niet gebeurt, gijzelen de zwakke banken het hele systeem.

Wat zijn in dat licht de echte, meer politieke, issues:

1. Er is geen gratis geld: ook Noordelijk geld doet pijn, maar alleen in het Noorden. Grote probleem is dat die pijn pas na een of twee begrotingsjaren zichtbaar wordt en dan pas tot pijnlijke keuzen in dat land leidt. Daardoor staat het ‘redden’ van de Euro en banken voorop in veel discussies en zit iedere regering pas daarna met de fall out van het steunpakket. Beter zou zijn als nu al duidelijk wordt gemaakt wat die 10 miljard voor Cyprus betekent aan hernieuwde bezuinigingen in Nederland. Dit gaat in tegen een oude wet van de politiek: begin niet over pijnlijke keuzen als het niet echt hoeft. Het zou via een studie van het CPB per steunpakket kunnen: wat betekent die nieuwe 10 miljard voor de Nederlandse begroting en waar zou deze pijn neer kunnen slaan? Nog meer korten op wegenbouw, nog minder thuiszorg, hogere belastingen?  Of dwing de Tweede Kamer tot zulke uitspraken, tegelijk met het goedkeuren van het pakket.
2. Deze crisis vraagt om een andere nationale democratie en politiek leiderschap. Het is altijd de kiezer in een democratie die daarin uiteindelijk bepalend is. Het redden van de Euro gaat dus voortdurend en terecht (!) over de komende verkiezingen in de diverse Euro landen. We hebben al gezien dat de financiële crisis bereikte wat democratie niet kon, bijvoorbeeld het wegsturen van Berlusconi als premier. Maar daarna kiest de Italiaanse kiezer toch weer voor hem en ook nog een cabaretier. Daarin zie je dat de mening van de kiezer zo’n twee a drie jaar na-ijlt op de Europese politieke ingrepen: de meerderheid van de Italiaanse kiezers ontkende de problemen en vluchtte in nostalgie. Dat moet dichter bij elkaar gebracht worden en dat is bij uitstek politieke communicatie.

Het leggen van de pijn bij de vermogende partijen zal de banken onder druk zetten om echt transparant te worden (binnenskamers gebeurt dat ook al). Ten dele betekent dit nu al dat er pijn zichtbaar wordt bij de ‘kiezer’, we hebben het dan immers ook over verzekeraars en pensioenbeleggers. Daarnaast wordt de pijn nu toenemend zichtbaar bij de kiezer zelf, vanwege alle bezuinigingen. Dat moet ertoe leiden dat de vervlechting van politieke elite en banken bestuurders wordt doorbroken, terwille van het politieke overlevingsmechanisme, de kiezer gaat een andere politiek afdwingen. Dat is nog een lange weg. Onder leiding van Dijsselbloem wordt er eindelijk een terecht politiek stempel gedrukt op de Euro crisis.