Onderzoeksrapport Public SPACE: Professioneel ondernemerschap in de eerstelijnszorg

Public SPACE voerde op eigen initiatief een onderzoek uit naar de mogelijkheden voor professioneel ondernemerschap in de eerstelijnszorg. Het onderzoek startte in 2006 en werd in september 2008 afgerond met het rapport ‘Kansen en uitdagingen voor ondernemerschap door professionals in de eerstelijnszorg’ (pdf). Dit rapport behandelt de trends en ontwikkelingen in en rond de 1e lijnszorg en roept op tot herwaardering en revitalisering van het professioneel ondernemerschap.

Public SPACE heeft zich ten doel gesteld bij te dragen aan visieontwikkeling rond ondernemen in en voor de publieke zaak. Dit onderwerp bood ons een unieke kans dit gedachtegoed los te laten op een zeer belangrijk onderdeel van de Nederlandse gezondheidszorg, te midden van opkomende marktwerking in de curatieve sector. Voor het onderzoek hield Public SPACE interviews met alle stakeholders op landelijk niveau. Ook spoorde men best practices in de eerstelijnszorg op, analyseerde beleidsrapporten en belegde ronde tafels in binnen- en buitenland.

‘terug naar professionele autonomie, weg van bureaucratie en grootschaligheid, minimalisering van management’

Professionele zelfstandigen

Allereerst verkennen wij de bijzondere positie van de ‘professionele zelfstandigen’ in de eerstelijnszorg, met name huisartsen, fysiotherapeuten, apothekers en tandartsen (hoofdstuk 1 en 2). Deze combinatie van professionele en economische zelfstandigheid is in de eerstelijnszorg zo natuurlijk dat ze of over het hoofd wordt gezien of in een verkeerd daglicht wordt geplaatst, vooral door andere, meer bureaucratische spelers in de zorg. In een verleden van dominante overheidssturing heette het: versnipperd, kleinschalig en amateuristisch. In een (nabije) toekomst van marktsturing dreigt het hetzelfde lot te ondergaan: te weinig zakelijk, te weinig investeringen, te weinig management. Wij denken dat dit model juist het antwoord van de toekomst voor veel problemen in de zorg zou kunnen zijn: terug naar professionele autonomie, weg van bureaucratie en grootschaligheid, minimalisering van management. Maar dan moet er wel heel veel veranderen:

1. Dit betreft de visie. Inzien dat professioneel ondernemerschap het beste, meest innovatieve en meest flexibele antwoord biedt op moderne dynamiek aan de zijde van patiënt en zorgverzekeraar. Loslaten van een (onbewust) blauwdruk denken gebaseerd op een ouderwetse geografische concept, dat paste in een wereld van geringere mobiliteit en van een mindere spreiding van ziekenhuiszorg. De ziekenhuizen voluit de regie geven over de hele keten van acute zorg en de burgerij daarover helder informeren.
2. Dit betreft de spelregels. Toelaten, onder duidelijke voorwaarden, van derden als ondernemer in de 1e lijn, zoals zorgverzekeraars en winkelketens. Niet toelaten van verticale fusies met ziekenhuizen. Veranderen van de mededingingsregels die monodisciplinaire schaalvergroting uitlokken. Veranderen van de financiering die tezeer gericht raakt op output in plaats van op outcome, samenwerking en maatschappelijk ondernemen. Verruimen van de arbeidsmarkt. Toelaten van goodwill (mits er geen sprake is van monopolies). Volwaardig opnemen van 1e lijnszorg in DBC-omschrijvingen.
3. Dit betreft de organisatie. Niet de fout maken organisatiemodellen te willen voorschrijven bij wet. Tijdig professionele protocollen opstellen voor situaties van professionals in loondienst of op freelance basis. Niet uitgaan van blauwdrukken (bijvoorbeeld gezondheidscentra), maar ruim baan aan diverse innovatieve en ondernemende modellen.
4. Dit betreft de professional. Inzetten op eigen ondernemerschap, maar maatschappelijk ingebed. Dus gericht op die gebieden waar er het meest behoefte aan is en nu ook gaten vallen: chronische zorg (aan huis), preventie, substitutie en een nieuwe invulling van de poortwachters- en vertrouwensrol.

Download het rapport ‘Kansen en uitdagingen voor ondernemerschap door professionals in de eerstelijnszorg’.

Download de presentatie met de adviezen uit het rapport