De bankenaanpak: Beleid zonder Personen

Alleen nieuw type bestuurder kan herhaling voorkomen

De Minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, heeft zijn banken-visie neergelegd in een heldere brief aan de Tweede Kamer onder vermelding van de doelen: een solide, integer en concurrerend bankenstelsel. De brief is echter te beleids-abstract en te weinig persoonlijk. Er ontbreekt een inspirerende, inhoudelijke visie op het nieuw type bestuurder (en toezichthouder) dat we nodig hebben om uit de problemen te komen. Dijsselbloem baseert zich onder andere op het rapport Wijffels van de commissie Structuur Nederlandse Banken.

“Stel die vraag: Wat ging er mis in de top van financiële instellingen?”

Voor Public Space zijn hier meerdere zaken van belang. Wat is in deze grootschalige herordening de rol van publieke en private partijen? Wat kunnen de stelselwijzigingen Zorg en Banken van elkaar leren? Het gaat immers bij beide om privatisering van eigendom, bestuur en risico’s met tegelijk grote maatschappelijke belangen rond de kwaliteit, integriteit en betrouwbaarheid van de geleverde diensten. En, meest belangrijke: Wat betekent dit voor het gevoerde bestuur en gevraagde leiderschap?  De bankencrisis is immers vooral een morele crisis van het gevoerde bestuur, met openlijke beoordelingen als culture of greed, egocentrisch en megalomaan, koud en afstandelijk, niet gericht op de klant, laat staan samenleving. Het gaat me hier om het laatste, tevens het meest urgente. Dan zwijgen beide stukken erg stil.

Alleen plannen en ‘visie’, geen analyse 

Om te beginnen leidt de brief aan het bekende politieke euvel dat niet gestart wordt met een analyse van het heden als uitgangssituatie voor verandering, noch van de oorzaken van de problemen uit het verleden. Dit soort brieven kijken alleen maar vooruit, met veel goede intenties en schone plannen, waar niemand, behalve zure jaloerse concurrerende politici, tegen kan zijn. Zo wordt er weer een strenge Balance Sheet Assessment aangehangen en geen woord gesproken over het feit dat de vorige stress testen door nationale politieke bescherming volledig zijn gefaket, niemand zakte.

Daardoor hebben we nu een onbekend aantal Europese zombie banken. Ook daarom is privatisering (van het risico op bank falen in dit geval) de enige weg, staten blijken heel onbetrouwbaar als het echt aankomt op wat zij zien als nationaal belang of als het gaat om steun voor hun eigen elites. Een analyse wat er mis ging in het gedrag, de cultuur en de persoonlijkheden in de top van financiële instellingen treffen we dus ook niet aan.

Beleidstechniek: screening, eed en beloning

Wat staat er wel in dat raakt aan corporate governance en leiderschap? Dat is: streng toezicht, dat ook scherper kijkt naar ‘geschiktheid’ van bestuurders en toezichthouders, een uitbreiding van de bankierseed naar een bredere groep naast het bestuur, tuchtrecht om op het gedrag daarna toe te zien, versobering beloningsbeleid en opstellen van een maatschappelijk statuut.

Echter, de vorige screening door De Nederlandsche Bank (DNB) heeft gefaald, met als duidelijk voorbeeld het toelaten van Scheringa. Wat gaat er dan nu veranderen in de methodiek van toetsen? De toets zelf kijkt ook niet naar karakter en leiderschap, maar naar deskundigheidscriteria als: ‘kennis’, ‘vaardigheden’ en ‘professioneel gedrag’. De juiste overgang van de term ‘deskundigheidstoets’ naar ‘geschiktheidstoets’ is, heel jammer, slechts het veranderen van het naambordje geweest.

Het blijven lapmiddelen

De eed afleggen, dat als beleidsidee nu ook opduikt in de gedragscode voor publieke bestuurders, gaat aan zijn eigen paradoxen ten onder. Iemand die gevoelig is voor een publieke eed, vertoont al moreel inzicht en karakter en zal de eed alleen beperkend of betuttelend vinden. Iemand die dat moreel besef niet heeft, zal er niet van onder de indruk zijn, maar zich er ook niet aan onttrekken.

“Het Noordelijke Nederland gunt zichzelf hiermee een rustig geweten en sust zich in slaap”

De sobere beloning kan nog positief uitpakken: het selecteert immers negatief op personen die alleen uit zijn op het snelle en grote geld. Maar ja: de financiële sector is groot, van hedgefunds tot private equity tot brievenbus firma’s. Deze eis zal gaan gelden voor de grote, goed gecontroleerde banken in landen met sober, Calvinistisch toezicht. Het Noordelijke Nederland gunt zichzelf hiermee een rustig geweten en sust zich in slaap.

Visie nodig op het gewenste leiderschap op banken als maatschappelijke onderneming

Dit is allemaal abstracte beleidstechniek: in de kern ontbreekt een inhoudelijke, inspirerende, maar ook selecterende visie op het gewenste leiderschap op banken als maatschappelijke onderneming. Een gemiste kans, want daar ligt elke sleutel tot de toekomst en het herstel van vertrouwen in banken, maar ook de overheid die hen steunt.

De aanpak van het stelsel van banken wordt helder en systematisch omschreven in de recente brief van Min. van Financiën, Dijsselbloem. Een belangrijke oorzaak van de crisis wordt nauwelijks behandeld: een visie op het gevraagde leiderschap en hoe daar te komen.