Maatschappelijk leiderschap – inleiding op het thema

Maatschappelijk leiders zijn private personen die de publieke zaak op een eigenzinnige, vaak eigenwijze manier verder brengen. En dat is ook hun expliciete intentie en motivatie voor dat leiderschap.

Wat drijft maatschappelijk leiders?

Maatschappelijk leiderschap was het onderwerp van mijn proefschrift waarop ik in 2014 promoveerde: ‘The Value(s) of Civil Leaders’ (Eleven). Het onderzoek deed verslag van mijn speurtocht naar de onderliggende waarden die maatschappelijk leiders drijven. In totaal onderzocht ik 30 leiders, die aantoonbaar en persoonlijk hebben bijgedragen aan het aanpakken van publieke en maatschappelijke vraagstukken. Ik analyseerde dat maatschappelijk leiderschap vergelijkenderwijs vanuit drie contexten: het bedrijfsleven, non-profit organisaties en de informele wereld van netwerken, buurten en verenigingen: de civil society. Ook in boardrooms van grote organisaties en formele bestuurlijke posities is immers maatschappelijk leiderschap en burgerschap mogelijk en zichtbaar.

Voorbeelden van maatschappelijk leiders

Aansprekende en vaak bekende voorbeelden van deze maatschappelijk leiders zijn:

• Piet Boekhoud, bestuurder van het Albedacollege in Rotterdam, die speciale acties en maatregelen nam, ver voorbij zijn officiële taak om als ROC ‘onderwijs te verzorgen’, rond kwetsbare leerlingen die op straat of in winkelcentra rondzwierven of soms zelfs geen slaapplaats of eten hadden.
• Yolanda Eijgenstein die als betrokken ouder een nieuwe vorm van basisonderwijs begon, gebaseerd op de eigen leergierigheid en interesses van kinderen, Iederwijs geheten. Dit is na lange strijd, ook in de media, officieel erkend als volwaardig en kwalitatief goed basisonderwijs
• Camille Oostwegel, ondernemer, die ruïnes in Limburg opknapte tot tophotels, Chateau Hotels, omdat hij de toeristische aantrekkingskracht en daarmee economische positie van Limburg groter wilde maken. Door die ruïnes op te ruimen wilde hij ook de trots van Limburgers op hun regio vergroten.
• Dominee Hans Visser, die in Rotterdam de dag- en nachtopvang van drugsverslaafden en dak- en thuislozen startte middenin de stad bij zijn Pauluskerk, daarmee de kerk maatschappelijk inzettend en publiekelijk aantonend dat er door officiële instanties veel te weinig gebeurde.

Grote behoefte aan maatschappelijk leiderschap

De behoefte aan dit type leiders is groot. Deze mensen zijn met hun leiderschap voor de publieke zaak cruciaal. Ze sluiten ook naadloos aan bij de missie van Public Space: de bevordering van actief burgerschap en maatschappelijk ondernemerschap, vanuit ‘winning strategies for the common good’.

Maatschappelijk leiderschap is veelal de start achter burgerinitiatieven. Hierbij pakken groepen burgers een publiek probleem aan of ze organiseren een publieke dienst of dragen bij aan de maatschappij via vrijwilligerswerk, onderlinge organisatiekracht of filantropie.

‘Ondernemende vaardigheden ook inzetten voor solidariteit met kwetsbaren, goede doelen en de publieke zaak’

Zonder maatschappelijk leiderschap is er ook geen sociaal ondernemerschap denkbaar. Het gaat er juist om dat je ondernemende vaardigheden niet alleen wilt inzetten voor je eigen winst of ambitie, maar juist ook voor solidariteit met kwetsbaren, goede doelen en de publieke zaak.

Inspiratie voor maatschappelijk leiders

Het bevorderen van leiderschap zoals Public Space dat wil is een moeilijke en paradoxale opdracht.

Leiderschap is niet goed te leren of doceren. Veel moet uit de mensen zelf komen, uit hun achtergrond, hun waarden en motieven, vandaar ook dat onderwerp in het promotieonderzoek, en niet in de laatste plaats hun persoonlijkheid. Dat komt dus niet uit een boekje of een cursus.

Nog moeilijker ligt dat bij maatschappelijk leiderschap. Waarom zou je je als burger druk maken over de publieke zaak: daar zijn toch politici en vele overheden en instanties voor? Waarom zou je ook als bestuurder actief burgerschap vertonen: daar word je niet voor betaald, de organisatie waar je leiding aan geeft, vraagt toch jouw aandacht, goed beheer is tenslotte je kerntaak en cruciaal voor cliënten, personeel en financiers, toch?

Public Space wil maatschappelijk leiderschap inspireren via lezingen, debatten, artikelen en boeken. Die aandacht helpt mensen over de eerste aarzelingen heen. Public Space toont graag aan dat er meer kan, ter wille van de publieke zaak of de oplossing van maatschappelijke problemen. Voor beleidsmakers en financiers verschaffen we met onze vanuit deze missie kritische nationale en macro-analyses het inzicht hoe je maatschappelijk leiderschap kunt bevorderen.

Het is nog een lange weg te gaan, maar alle eerste stapjes helpen. Elke veranderde houding van burgers, bestuurders en beleidsmakers betekent een stap vooruit in hun eigen maatschappelijk leiderschap en dus ook hopelijk dat van anderen.