‘Niet alle corporaties en scholen over één kam scheren’

1 oktober 2012 – Een gedifferentieerde aanpak. Dit bepleit Mathieu Weggeman, hoogleraar organisatiekunde in Eindhoven. Wanneer een aantal maatschappelijke ondernemingen in de volkshuisvesting, zorg of onderwijs zich schuldig maakt aan ‘money driven’ gedrag moet de overheid niet de hele sector met allerlei beperkende regels ‘in een kwaad daglicht zetten waardoor alles tot stilstand komt’.
Als een corporatie zo nodig voor honderden miljoenen een oud stoomschip tot hotel wil verbouwen, of een school het wenselijk acht om voor tienduizenden euro’s een skybox in een voetbalstadion te huren, moet de politiek met gerichte maatregelen optreden. ‘Het keyword is differentiatie. Want om met Galjaard te spreken: er is niets zo ongelijk als gelijke behandeling van ongelijken.’
PowNed
De Eindhovense hoogleraar organisatiekunde Weggeman was tot vorig jaar lid van de Raad van Advies van PowNed, de opstandige omroeporganisatie die het omroepbestel op zijn grondvesten wilde laten schudden. Weggeman heeft die taak in december opgegeven toen hij lid werd van de Raad van Cultuur, omdat de taak van toezichthouder onverenigbaar was met de rol als adviseur bij PowNed.
Kunnen maatschappelijke ondernemingen in zorg, onderwijs en cultuur wat leren van de omroeporganisaties, bijvoorbeeld over de relatie met de achterban? Weggeman constateert dat de omroepen dezelfde problemen hebben als vakbonden, kruisverenigingen in de zorg en brancheorganisaties. Ze zitten allemaal vol tussenlagen waardoor klanten, patiënten, burgers dus op grote afstand staan. ‘En het grote probleem is: jonge mensen willen geen lid meer worden. Zelfs BBN is het niet gelukt.’
Mathijs van Nieuwkerk
De hoge salariëring van de sterren is een andere gelijkenis. De omroeporganisaties hebben presentatoren –  Paul de Leeuw, Matthijs van Nieuwkerk, Paul Witteman – die met eigen zelfstandige BV’s fors worden betaald. Weggeman vergelijkt hen met de specialisten en radiologen in de topklinische ziekenhuiszorg. Ze gaan – de radiologen – met 7,5 ton voor drie, vier dagen werk weer naar huis. ‘Het zijn de primadonna’s, maar zowel in de mediakant als in de zorg is het probleem van de hoge salarissen niet goed opgelost.’
Ingrijpen dus van de overheid? Weggeman vindt dat omroeporganisaties en ziekenhuizen dit zelf kunnen oplossen. ‘Neem de radiologen. De ziekenhuisbesturen hadden na een bepaalde tijd veel meer moeten eisen dat de radiologen in dienst komen tegen een standaardtarief. In de Academische Ziekenhuizen hebben ze dat goed opgelost. Hoogleraren zijn ambtenaren geworden en worden niet meer gedreven door het geld wat ze verdienen, maar echt gedreven door het vak.’
De Haagse politiek kan helpen. ‘Je kunt als politiek zeggen dat er niet meer boven de Balkenendenorm wordt betaald. Als dat wel gebeurd, zie je dat de organisatie moneydriven is en niet missiondriven.’
Trudo salaris
Weggeman is lid van de Raad van Commissarissen van Trudo. Deze Eindhovense corporatie kwam in september in de publiciteit omdat de directeur ruim 3,6 ton ontving, terwijl Trudo met 6.000 huizen tot de kleinste corporaties wordt gerekend. Volgens Weggeman heeft dat hoge salaris te maken met het afkopen van de variabele beloning voor de directeur. ‘Destijds toen de variabele beloning was afgesloten was dat binnen de regels maar hij krijgt die beloning nu niet meer. Je kunt je ook afvragen of een directeur veel of weinig heeft gedaan dat een variabele beloning rechtvaardigt. We hebben besloten het afkopen van die beloning in één keer te vergoeden; dat is in 2011 gebeurd. De salariëring van de directeur zit nu binnen de Balkenendenorm.’
Om de graaicultuur en het megalomane gedrag van diverse directeuren en bestuurders in zorg, corporaties e onderwijs aan te pakken, wil een aantal politieke partijen schaalverkleining. Scholen en zorginstellingen zouden niet groter dan de regio mogen zijn. ‘Een voordeel is dat je dan niet meer zulke idiote salarissen hoeft te betalen want je hebt dan niet meer de situatie dat mensen kunnen roepen dat ze steeds meer salaris willen omdat de organisatie steeds groter is. Je kunt bovendien met schaalverkleining bijvoorbeeld in het onderwijs de managementtaak verdelen onder de leraren.’
Weggeman is ook lid van de Raad van Toezicht van Buurtzorg Nederland. Buurtzorg telt 4.000 medewerkers, 2 managers en 12 coaches. Het concept van Buurtzorg is de oplossing – vergelijkbaar met het effect van schaalverkleining – van de zelfsturende teams. ‘De politie en de jeugdzorg willen dit voorbeeld gaan volgen.’
Moreel leiderschap
De cruciale vraag uiteindelijk is of met zelfsturende teams, salarissen onder de Balkenendenorm en het bestrijden van excessen het moreel leiderschap in maatschappelijke ondernemingen terugkeert.  Weggeman legt de verbinding met het ondernemersrisico van de bestuurders in de maatschappelijke ondernemingen. Veel bestuurders en directieleden in onderwijs, zorg en corporaties lopen nul of weinig risico. ‘Een directeur van Philips neemt risico. Een directeur van Shell die veel geld uitgeeft en een boorplatform de lucht in ziet vliegen, heeft wat uit te leggen aan zijn aandeelhouders. Daar gaat het over ondernemen. Maar in maatschappelijke ondernemingen worden geen ondernemersrisico’s gelopen. Vaak worden die risico’s toch gedekt door contributies. Een school gaat niet failliet. Wanneer een schoolbestuur toch een skybox koopt, zijn ze niet meer bezig met de corebusiness.’
Gericht ingrijpen
Weggeman spreekt zich uit tegen algemene regels; hij bepleit dat de overheid stevig optreedt, en positie kiest in de maatschappelijke ondernemingen voor de gewenste positieve effecten. ‘De overheid kan zich meer manifesteren in de Raden van Toezicht en Raden van Commissarissen om dat te bewerkstelligen. ‘
Wat ook zou helpen, is wanneer ook inspecties, bijvoorbeeld in zorg en onderwijs een veel gedifferentieerdere stijl toepassen. Hier en daar gebeurt het al. Er zijn instellingen in de zorg, die zo vaak in de fout zijn gegaan, dat ze drie jaar lang met verscherpt toezicht worden geconfronteerd. Dat is effectiever dan de gehele sector met een set van maatregelen te belasten. ‘En het maakt ook nog verschil in de uitvoering.’
Debat maatschappelijk middenveld
Dit is de 6^e bijdrage in het debat van Public Space over de rol van maatschappelijke ondernemingen in het maatschappelijke middenveld van zorg, onderwijs en volkshuisvesting. Zie voor eerdere bijdragen: www.publicspace.nl