Nieuwe lessen uit 'de' Sun-Tzu: Chinees 'weten'

Zoals elke strateeg ontkom ik niet aan het af en toe herlezen van Sun-Tzu’s “De kunst van het oorlogvoeren”. Verplichte kost door zijn eenvoud, hardheid, scherpte en niets ontziende observaties over strategie en leiderschap in moeilijke (militaire) omstandigheden. Maar in dit geval, in de uitgave van Rainbow 2010, stuit ik op een voortreffelijke inleiding van de (oorspronkelijk Engelse) vertaler, prof. Roger T. Ames. Een inleiding van bijna 100 pagina’s, waarin hij vooral ingaat op het Chinese wereldbeeld dat achter dit boek zit. Ames behandelt het boek meer als een filosofische tekst, dan als louter een militair handboek. Sterker nog: hij benadrukt dat voor de klassieke Chinezen er geen filosofische teksten konden bestaan zonder een militaire paragraaf.
Belangrijke kenmerken van het klassieke Chinese denken die hij daardoor benadrukt (tegenover het Westerse wereldbeeld), zijn in mijn woorden:
*In het denken zit het doen in, het denken moet bijdragen aan beter doen, en beter dan zowel in termen van effectiviteit als moraliteit.
*Uitzonderlijke omstandigheden, zoals oorlog, lokken de vraag naar leiderschap uit. Dit leiderschap uit zich in de gemaakte strategische keuzen, met andere woorden: leiderschap en karakter liggen aan de basis van strategie en zijn daaruit ook af te leiden. Strategie kan daarmee nooit alleen van papier zijn of in een plan staan, maar is gekoppeld aan de eigen persoonlijke keuzen en het zichtbare gedrag van de leider. Ames haalt Confucius aan: “De voorbeeldige persoon is geen functionaris”.

*Het Chinese denken plaatst de strateeg middenin de wereld: daar moet het gebeuren, daar worden doelen bereikt, daar bevindt zich de tegenstander, daar zit het krachtenveld. Waar de strateeg dus allemaal onderdeel van is. De enige ‘escape’ uit die alles omringende wereld zit in inzicht: in jezelf en/in die wereld, zodat je de vijand verslaat. Dit leidt bij hem tot een prachtige omschrijving van wat ik in mijn lezingen vaak ‘strategische intelligentie’ noem: “‘Weten’ is zodoende in staat zijn om die …..voorwaarden te traceren en te hanteren, die invloed zullen uitoefenen op de veranderende vorm van je eigen plek”. ‘Weten’ staat in het Chinees gelijk aan: ontrafelen, traceren, duiden. Ik heb het in dat verband vaak over de ‘inschatting’ die de strateeg moet maken van alle relevante omstandigheden. Nog een citaat: “Dit Chinese ‘weten’ is resoluut deelnemend en creatief”
Zo kan ik nog eindeloos doorgaan. Want verderop in het boek komen ook weer zeer Chinese observaties over de plaats van moraliteit in het handelen. In de kern ben ik zo enthousiast omdat hier onbevooroordeeld, pragmatisch en realistisch wordt ingegaan op hoe strategisch denken en handelen echt werkt. Daarom staat die text natuurlijk na eeuwen ook nog steeds. Het is bijna Darwinistisch: Dit denken en deze ’tips’ zouden niet meer bestaan als ze in oorlog niet effectief waren gebleken. Harde omstandigheden creëren harde duidelijke en nuttige teksten. Laten we met die blik voor ogen veel van onze managementboeken uit het raam keilen en leren van de Chinezen van enige eeuwen voor Christus.