Cultuur Leiders nodig: De ‘double bind’ van de overheid

“In mijn proefschrift ontbreken maatschappelijk leiders in de cultuursector”. Dat is de beginstelling van Cor Wijn van BMC in een interview dat hij met mij hield tijdens de jaarlijkse BMC conferentie over en voor de cultuursector. Nu verschijnt er een verslag van dit interview in MM Nieuws Mei 2015, het managementblad voor de cultuursector.

Is er plaats voor maatschappelijk leiders in huidige cultuursector?

Cor Wijn heeft dit terecht opgemerkt, ik heb geen leiders uit de culturele sector opgenomen in mijn proefschrift “The Value(s) of Civil Leaders” (2014, Boom Uitgevers).  Er zijn hiervoor verschillende verklaringen, waar we dan ook in dit gesprek op ingaan. Is de kritiek op en het gebrek aan vertrouwen in de cultuursector wel groot genoeg om leiderschap nodig te maken? Gaat het niet gewoon teveel om een grote beheersopgave, denk aan Tivoli Vredenburg? Tegelijk staan juist die grote cultuur gebouwen vaak sterk ter discussie in het publiek, daar ligt dus wel een maatschappelijke leiderschapsopgave.

“De politiek brengt voortdurend spanning aan tussen overheidsfinanciering en marktinkomsten”

Wellicht moeten we dichter naar het artistieke proces om maatschappelijk leiders te vinden (‘All of Bach’ van de Bachvereniging of ‘De Prooi’ van Bos Theaterproducties, inclusief een handtekeningenactie richting het parlement).

Naar mijn idee is het grootste vraagstuk de spanning die de politiek voortdurend aanbrengt tussen overheidsfinanciering en marktinkomsten. Ik herken dat zeer van tien jaar debat in de publieke omroep: naarmate de publieke omroep, of de cultuursector in het algemeen, succesvoller is in het binnenhalen van marktinkomsten (wat de overheid aanvankelijk toejuicht), wordt de vraag tegelijk pregnanter waarom er dan nog overheidsfinanciering nodig is.

De vraag wordt dan ineens, in een 180 graden draai, omgekeerd naar de vraag of het product van de publieke omroep wel onderscheidend genoeg is t.o.v. de markt om overheidsfinanciering nodig te hebben. Sterker nog: zijn we hier niet gesubsidieerd de markt aan het wegconcurreren?

“De culturele sector zit steeds meer in de knel”

De overheid zwenkt hier dus voortdurend tussen twee principes, van het aanzetten tot ondernemerschap en daarmee ook extra inkomsten genereren, tot vooral het ruimte bieden aan marktpartijen en het ‘opsluiten’ van culturele ondernemingen in een gesubsidieerd staatshokje. In het interview schets ik ook dat dat opsluiten in de cultuursector gebeurt langs allerlei wegen. Denk aan het verbieden van reserve vorming, het overdragen van veel vast personeel met allerlei garanties en dus een groot werkgeversrisico, het eenzijdig veranderen van de opgave en randvoorwaarden tijdens de rit en ga zo maar door. Die spagaat is absoluut geen aanlokkelijk vooruitzicht.

Maatschappelijk leiderschap hard nodig om publiek te overtuigen van meerwaarde cultuur

Deze spagaat heeft de publieke omroep een zeer wisselvallige koers opgeleverd met als uitkomst een compacte staatsomroep zoals ik dat noem in mijn boek ‘Burgerkracht met Burgermacht‘ (2015, uitgave van Boom Bestuurskunde). Er is dus maatschappelijk leiderschap nodig in de cultuursector om uit deze onmogelijke omhelzing (in de psychiatrie heet dit een ‘double bind’: je krijgt tegenstrijdige boodschappen, maar je mag en kan niet uit de relatie) van de overheid los te komen en rechtstreeks aan het publiek te laten zien waar je maatschappelijke meerwaarde zit.