Het moderne referendum over Stef Blok

Werkelijkheid haalt discussie in

Dan ben je lid van een kabinet dat referenda wil afschaffen en krijg je zelf een veel moderner referendum over je heen. Eentje waar kabinetten helemaal niet over gaan, zoals bij Stef Blok. Er is nu groot publiek rumoer rond uitlatingen van Stef Blok. De meeste aandacht lijkt daarbij uit te gaan naar de inhoud en bewoordingen van zijn ‘uitgelekte’ analyses. Veel belangrijker is echter dat Blok blijkbaar niet inziet dat er sprake is van disruptie van politiek en democratie.

“De publieke opinie is werkelijk publiek en die publieke tribune staat permanent ‘aan’ “

Het democratisch speelveld, de publieke tribune en het medialandschap zijn door de opkomst van de moderne ICT technologie fundamenteel veranderd, zoals ik in mijn komend boek (Amazon) beschrijf en de afgelopen maanden in vele lezingen in Europa heb mogen uitleggen. Net als bij disruptie in de markt gelden de oude allianties en afspraken niet meer, in dit geval tussen politiek en pers. Tevens blijkt Stef Blok onderhevig aan een spontaan publiek referendum, waarvan dit kabinet, nu net even illusoir meende die te kunnen afschaffen. Hier worden twee illusies doorgeprikt die horen bij gebrek aan strategisch inzicht in de moderne samenleving en de platformeconomie.

Publiek zendt uit op eigen mediakanaal

Wat betreft de eerste illusie: er is een nieuw direct en publieksgericht media- en informatiekanaal aan het medialandschap toegevoegd. Het is een direct kanaal van, voor en door burgers onderling, waarop ze ook zelf-producerend kunnen zijn in data, informatie, beelden en meningen. De tijd dat er een politiek-journalistieke alliantie was, gebaseerd op wederzijdse afhankelijkheid in een vrij besloten circuit van professionele politici en journalisten, is voorbij.

In die context konden afspraken worden gemaakt over afstemming, soms zelfs leidend tot fake-nieuws of fake-ontkenning. Alleen daarbinnen bestond er zoiets als een besloten bijeenkomst. Het nieuws dat langs dit nieuwe kanaal wordt verspreid en ‘bewezen’ door meegestuurde beelden en data, kan rechtstreeks van burgers zelf komen. De publieke opinie is werkelijk publiek en die publieke tribune staat permanent ‘aan’.

“Iedere burger is ook cameraman en journalist”

Die volstrekte misinschatting bij Blok is goed te zien aan deze foto in NRC. Blok meent nog met die ene cameraman na afloop af te kunnen spreken wat wel wordt uitgezonden en wat niet. Misschien staat die camera in het vragenrondje aan het eind zelfs uit. Wat hij geheel niet doorheeft is dat tegenwoordig iedere burger cameraman en journalist is. Waarmee dus ook geen afspraken zijn te maken over uitzending en verspreiding.

Dat nieuwe directe mediakanaal dwingt door zijn grote publieksbereik ook de oude kanalen (zoals hier Zembla en Telegraaf) tot het overnemen van die issues en informatie. Dat is dus niet alleen technisch, waarop de klassieke media al anticiperen door online presentie, maar ook disrupterend, namelijk hun primaire positie en proces worden aangetast. Daardoor krijgt deze nieuwe publieke tribune grote agenda- en nieuwsinvloed. Uiteraard opereren democratische politici op dezelfde markt en hetzelfde medialandschap en dus heeft dit directe kanaal een verder versterkend effect, namelijk ook op de agendering van die politieke gremia.

Nieuw voor politici: dagelijkse referenda

Dit maakt het idee dat de politiek over referenda gaat tot de tweede illusie. Referenda zijn er vanaf heden iedere dag en over alle issues en problemen die het publiek belangrijk vindt. We hoeven ook niet meer te wachten op officiële verkiezingen om ons oordeel over politiek of politici kenbaar te maken. Ook dat was oud gedrag in het oude medialandschap: in verkiezingen je zo populair en publieksgericht mogelijk gedragen, na de verkiezingen overgaan tot de oude orde van de dag. Je wordt als politiek bestuurder nu iedere dag publiek gevolgd, geanalyseerd, gewogen en beoordeeld.

“Velen schrikken van de klank en aard van de publieke tribune”

In die beoordeling staat Stef Blok dus nu op achterstand. Dat komt door zijn dunne analyses en meningen, maar zeker ook omdat hij heeft laten zien de moderne tijd niet te begrijpen. Een tijd waarin inmiddels alle burgers leven en waarin ze allen al veruit zijn getraind. Hij bewijst daarmee – in de ogen van velen opnieuw – dat de professionele politiek is losgezongen van het dagelijks leven. Het valt nu dus ook extra op hoe aanpak en vraagstelling van de recente officiële referenda van een halsstarrige en bureaucratische eenvoud en simpelheid zijn, vergeleken met wat burgers zelf in handen hebben.

Veel mensen, waaronder zeker Blok en zijn partij, de VVD, zullen hierop, verontrust reageren. Omdat ze schrikken van de klank en aard van de publieke tribune of van de grove publieke aanvallen op een vooraanstaand politicus.

Disruptie is verrijking van huidige democratie

Dit ondermijnende effect op bestaande politieke routines hoort nu net bij disruptie. Ik zie hier toch vooral kansen om onze democratie te versterken en te moderniseren. Dit mediakanaal geeft stem en invloed aan burgers, de basis onder democratie. Veel van de ophef onder burgers blijkt moreel gedreven te zijn en niet alleen gericht op nieuwswaarde of politiek gewin. De lezing van Blok is opgenomen en gedeeld uit verontwaardiging en verontrusting over zijn denkbeelden en dunne analyses. Net zoals campagnes als #MeToo en #PoinAktie ook morele verontwaardiging als driver hadden. Daarmee kan deze disruptie van democratie een verrijking zijn.

Het primaire proces van politiek bedrijven, zoals gedrag, houding en publiek optreden zullen fundamenteel moeten veranderen, net zoals het gedisrupteerde bedrijfsleven dat aan het leren is. Nu nog onze ministers.