Bezuinigingen lokken maatschappelijke leiderschap uit: Jongerius, Swaab

Het blijkt telkens weer: De roep om en het verschijnsel Leiderschap komen op als mensen in groepen of organisaties zich bedreigd voelen en tegelijk voelen dat de oude oplossingen en routines niet zullen werken. Leiderschap bloeit in de frontlinie van het echte overleven en de diepe onzekerheid. Waar de uitdagingen te groot of te nieuw zijn, zodat het bedreigingen worden. Velen in de organisatie beseffen dat het ‘vijf-voor-twaalf’ is. Ieder doet wellicht nog beter zijn best in zijn/haar functie en rol, maar tegelijk beseft men dat daarmee de organisatie het toch niet zal redden. Er is iets heel nieuws nodig, ingebed in een vertrouwenwekkende boodschap van hoop en koers. De persoon van de leider moet als het ware die nieuwe koers uitvinden en daadwerkelijk voordoen, dat biedt ook pas echt geloofwaardigheid. Leiderschap duikt op als het niet gaat om de ‘hoe’ of ‘wat’ – vraag, maar om de ‘waarom’- en ‘waartoe’-vragen en alles wat daar aanpalend aan is, zoals rechtvaardigheid, eerlijkheid, solidariteit, de pijn verdelen. En dat laatste is nu net in Nederland gaande: onder druk van de financiële krediet beoordelaars en vastgelegd in het regeerakkoord komt dit kabinet met ingrijpende bezuinigingen. Die raken hard bepaalde maatschappelijke sectoren: cultuur, sociale zekerheid, psychiatrie, defensie. Boeiend voor PublicSPACE is dan om te zien welk type leiderschap opduikt en vooral op welke plaatsen: in de politiek, in de maatschappij, bij individuele instellingen? Wie zet zich vrijwillig en met een goed toekomstgericht verhaal in de volle wind van deze pijnlijke keuzen? Wie doet het anders dan verwacht: niet alleen roepen ‘schande’ of ‘verbijsterend’, of lobbyen voor de eigen zaak (‘Bij mij kan niets af’) en ook niet alleen stilletjes buiten de schijnwerpers klagen. Neen: wie gaat pal in de wind staan met een eigen, genuanceerd, verhaal. Dan zie ik er

nu twee die overduidelijk vanuit maatschappelijk leiderschap een nieuwe, moedige, lastige positie innemen: Jongerius (voorzitter FNV vakcentrale) in het pensioen akkoord en Swaab (voorzitter Raad voor de Cultuur) in de cultuur bezuinigingen. Dit is bemoedigend voor het verschijnsel ‘maatschappelijk leiderschap’: private personen die een eigen zichtbare verantwoordelijkheid nemen in het publieke domein. In de grote keuzen van dit land is dit ongebruikelijk aan het worden, al staan ze in een lange traditie van een actieve burgersamenleving. Ze verdienen alleen al om die reden alle steun en lof, ongeacht wat er van hun voorstellen en adviezen terecht komt.