Een Land in Angst en zonder Koers. Een essay

Nederland is in korte tijd een land van extremiteiten geworden. Van himmelhoch jauchzend naar zum Tode betrübt. Van hosanna tot weg-met-ons. We gaan van bijna-ramp (de Mexicaanse of varkensgriepgolf) naar orgastisch feest (Nederland rondom de WK en de inhuldiging van het finaleteam) naar overdreven waarschuwingen (weeralarm, drinkalarm, zwemalarm). De vele signalen van een heftige, emotionele, uiteenvallende en onrustige natie zijn moeiteloos uit te breiden.

“Dat duidt op radeloosheid, gebrek aan samenhang, misschien ook wel gebrek aan gedeelde waarden.”

De laatste parlementaire verkiezingen hebben het meest versplinterde politieke landschap ooit opgeleverd: de grootste partij, VVD, heeft slechts 31 zetels. Vele partijen zijn nodig om tot een parlementaire meerderheid te komen. Allemaal hebben ze onderling wel redenen om dat niet te willen. Inmiddels maken we dus ook weer een lange, heimelijke, moeizame formatie van een nieuw kabinet mee. Waarbij geen enkele variant mag worden geschuwd en creativiteit bovenaan moet staan om nog tot resultaat te komen. Nog nooit vertoonde varianten als gedoogsteun en minderheidsvarianten zijn serieus in bespreking. Daarover is nu terecht een technische discussie gaande: hoe je die versplintering tegengaat met kiesdrempels en districtsvarianten en ook hoe je de formatie met bepaalde procedures slagvaardiger maakt. Zelfs de Italianen doen dit beter, al zullen we de Belgen altijd wel achter ons laten in formatieduur. Maar dat is niet het echte issue, al kan je zeggen dat het parlement te laat heeft gereageerd op deze tendens. Nu zullen alle staatsrechtelijke veranderingen stuiten op ditzelfde verschijnsel dat we zouden willen aanpakken: de totale blokkademacht van de splinterpartijen is te groot geworden! Het geeft vooral aan dat we een fundamenteel verdeeld volk zijn op alle grote ideologische issues die ertoe doen: arbeidsmigratie, sociale zekerheid en bescherming, sociaal-economisch beleid, bestuurlijke vernieuwing. Dat duidt op radeloosheid, gebrek aan samenhang, misschien ook wel gebrek aan gedeelde waarden.

Verkiezingen zijn graadmeter van de verdeeldheid

De verkiezingen zijn hiermee graadmeter van de enorme verdeeldheid onder de Nederlandse kiezer. ‘De politiek’ als instituut kan dit onmogelijk alleen oplossen. Gedreven door electorale strategieën zal ze juist verder gaan op weg naar een cultuur waarin deze verdeeldheid juist wordt geëxploiteerd: ideologische verschillen moeten worden aangezet, via retoriek, persoonlijkheidsprofilering en mediabereik. De verkiezingen worden moeilijker te winnen, dit gaat ten koste van de consensus zoekende krachten na afloop. Het oude spel kan eigenlijk niet meer gespeeld worden, maar nieuwe aanpakken zijn niet in zicht. Het was in dat verband zeer opvallend op hoeveel 70ers en bijna 70ers de koningin terugviel als hulp in deze lopende formatie, overigens in de media vooral becommentarieerd door net zulke mastodonten. De formatie als een spel voor oude mannen, omdat dat de enigen zijn die het nog begrijpen. Of de enigen die het nog willen spelen?

In januari 2011 publiceerde Steven de Waal vanuit de Public SPACE Foundation een essay onder de titel “Een land in Angst en zonder Koers. De roep om leiderschap verklaard.” In het essay betoogt De Waal dat Nederland snakt naar bindend leiderschap en dat politiek links de angst voor sterke persoonlijkheden moet laten varen.

Download hier het volledige essay