Moderne politiek heeft toneelrecensenten nodig

De aankomende president van de USA Donald Trump heeft Elon Musk voorgedragen als hoofd van een nog op te richten ministerie ter aanpak van de overheidsbureaucratie.

Al het commentaar van de zogenaamde deskundigen, waaronder ook Nederlandse journalisten, columnisten en politici, bevat de bekende, rationele en bezorgde boodschappen die we al zo lang gewend zijn. Waarschuwingen over mogelijke belangenverstrengeling, onduidelijkheid van het ministerie, gebrek aan politieke ervaring duiken allemaal weer op. Dat is naïef en eigenlijk verre van deskundig.

Het publieke medialandschap is fundamenteel veranderd door de opkomst van het directe mediakanaal van, voor en door burgers zelf via internet en platforms, door mij de ‘disruptive power of citizens‘ genoemd in De Waal, 2018 ‘Civil leadership as the Future of Leadership‘. Deze nieuwe strategische context maakt dat nu de publieke arena en opinie dominanter en bepalender is dan de ouderwetse politieke arena. Deze laatste is nu onderdeel geworden van deze nieuwe publieke arena. Politiek moet nu de wetten van deze nieuwe arena volgen, zeker in democratieën. Dan gaat het om verschijnselen als een permanente ‘battle for the eyeballs‘ en beoordeeld worden door een ‘permanent public grandstand‘ en tegelijk ook een ‘battle for public authority‘. Dit leidt zichtbaar, als je tenminste door je eigen oude frame heen durft te kijken, tot een meer theatrale en dramatische politiek. Vandaar ook mijn hoofdboodschap in dat boek dat het vanaf nu gaat om (publiek) leiderschap en niet om papieren brave programma’s of nota’s of convenanten.

Een van mijn voorbeelden in dat boek om dat aan te tonen, was de opkomst en presidentiële verkiezing van Zelensky in Oekraïne. Opgekomen als acteur op TV, daar ook nog eens een president spelend, was iedereen daarmee vertrouwd en vond het een goede keuze in het politieke toneelstuk. Veel commentaar, natuurlijk ook in Nederland, ging over dit keuzeproces, buiten de normale selectiemechanismen via een politieke partij om. Al die commentatoren vergaten dat kiezers nu toch ook al veel mislukkende en falende bewindspersonen langs hebben zien komen. De oude selectiemethode was in hun ogen niet veel beter dan deze nieuwe. Ik denk ook dat ze door het optreden van Zelensky in deze mening versterkt zijn. Er is immers nog steeds veel waardering, zowel in Oekraïne als in de wereld, voor hoe Zelensky het doet. Tegelijk is er bij veel kiezers en ook bij mij veel twijfel of Nederlandse bewindspersonen, die ouderwets vanuit politieke partijen worden ‘geselecteerd’, dit überhaupt in tijden van oorlog ook zo zouden kunnen. Het nieuwe oordeel van burgers, in een democratie immers ook periodiek kiezers, ontstaat dus allereerst door de aandacht die wordt getrokken (anders is er geen relevant oordeel, want is men al bezig met iets anders) en vervolgens wat ze van het opgevoerde theater vinden.

Dan is deze benoeming van Musk op dit speerpunt een briljante zet. Hieruit is meteen al te zien dat Trump dat beter begrijpt dan veel van deze zogenaamde politieke deskundigen. Wat het nog extra theatraal relevant maakt, is dat hij het meteen in het begin van zijn formatie van zijn nieuwe kabinet doet, nu hij de aandacht nog vast heeft en de verwachtingen nog hoog gespannen zijn. Je moet er dus naar kijken zoals Shakespeare de politieke drama’s opvoerde van toenmalige koningshuizen. Daarom hebben we voortaan andere commentatoren nodig, niet zogenaamde politieke deskundigen, maar theaterrecensenten die het politiek theater en het optreden van hoofdrolspelers deskundig weten te duiden. Niet vanuit ‘score board’ journalistiek, maar omdat dat tegenwoordig het dominante frame van kiezers is, waar ook toenemend politici en andere publieke leiders mee moeten leren omgaan. Het is wel toneel, maar tegelijk door de macht die daar kan worden uitgeoefend, wel uiterst relevant voor alle burgers en de politici die zich in dat theater bewegen.

In het oordeel van veel kiezers laat Trump hiermee zien:

• dat het punt van aanpakken van bureaucratie hem zeer serieus is
• dat hij belangrijke en beroemde mensen goed kent, tot zijn partners kan rekenen en die ook opvoert in zijn ’toneelstuk’
• dat hij commercieel ondernemerschap en bestuur erg waardeert en ‘loslaat’ op een van de slechte kanten van overheidsorganisaties, daarbij ook inzettend op een echte externe blik op diezelfde overheid en niet weer iemand die zijn/haar leven lang al in diezelfde overheid rondloopt
• misschien zelfs, in Shakesperiaanse stijl, dat hij zo op het politieke toneel laat zien dat hij mensen die hem steunen, waardeert en beloont.

Als je dit niet meeneemt in je commentaar op deze stap ken je de moderne politiek en politieke arena niet. Het ergste is eigenlijk dat je dat zo ook meteen laat zien. Tevens besef je dan niet dat al deze zaken voor burgers altijd al zichtbaar waren (ook al werd dat door de oude garde natuurlijk steevast ontkend): vriendjes werden beloond, eerdere bestuurlijke ervaring maakte alleen maar conservatiever en voorzichtiger, vrienden waren alleen maar politieke vrienden, liefst uit de eigen partij, benoeming uit het interne netwerkje leidde alleen maar tot proberen dat netwerkje verder te vriend te houden etc. Voor veel kiezers is er dus helemaal niets aan de hand. Ze waarderen veel meer deze duidelijk theatrale moves. Daarom blijven ze ook kijken en zetten in op hun favoriete ‘speler’, op weg naar de volgende aflevering van dit politieke toneelstuk.