Publiek Leiderschap: Fake of Authentiek?

Fotomomenten bepalend bij een dreigende Grexit

De laatste dagen gaat het in de media voortdurend over de opstelling van het nieuwe kabinet van Griekenland. Dit kabinet kwam er na een grote overwinning voor Syriza, wat leidde tot een bijna absolute meerderheid in het parlement. Deze partij won de verkiezingen met de claim dat zij Griekenland onder het juk van Europa en haar opgelegd bezuinigings- en terugbetaal beleid vandaan zou halen. Een Grexit dreigt of, erger nog, chaos op de financiële markten. Premier Tsipras en Minister van Financiën Varoufakis maken een openlijk en goed geregisseerd rondje langs Europese hoofdsteden, te starten bij de zuidelijke hoofdsteden die wellicht ook een versoepeling van Europese voorwaarden nastreven.

Zurige houding Dijsselbloem breed uitgemeten

Verdeeldheid in Europa dreigt. In die spanning zijn er ineens heel veel Griekenland versus Europa watchers. Twee fotomomenten van de betrokken politiek leiders speelden een grote rol in het duiden van de stand van zaken en de te verwachten paniek of regie. Een daarvan betrof de snelle respons actie van Jeroen Dijsselbloem als voorzitter van de Euro groep die de Grieken in eigen hol opzocht, overduidelijk om te vernemen waarop ze inzetten. Hij en zijn collega Varoufakis hielden na afloop van hun ontmoeting een persconferentie, Dijsselbloem zat er met moeilijk gezicht en fronsend bij. Blijkbaar verraste hem wat in die tekst, het leidde tot een vreemde handdruk en nog wat gemompel tegen elkaar, het werd alom gezien als zurig (zie foto).

Juncker kan vervolgens meer ‘kameraadschappelijk’ voortborduren

Korte tijd later ontmoette premier Tsipras de voorzitter van de Europese commissie, Juncker. Dit zag er op het plaatje geheel anders uit, vrolijk lachend, elkaars hand vasthoudend, liepen ze na een korte presentatie uit beeld en gingen daarna over op hun gesprek (zie andere foto).

“The main thing is honesty. If you can fake that, you’ve got it made”- Groucho Marx

Hier te lande is de media nooit te beroerd de eigen politici snel en simpel af te vallen tegenover het machtige buitenland. Daarom gingen media, waaronder het respectabele Nieuwsuur,  al snel over op het spreken van een flater van Dijsselbloem. Dit gebeurde overigens ook in verschillende buitenlandse media. Het contrast met Juncker was groot. Over dit geheel valt heel veel te zeggen wat betreft leiderschap en publiek optreden in de tegenwoordige tijd.

In mediatijdperk speelt non-verbale communicatie een grote rol

Om te beginnen valt op hoeveel aandacht dit soort simpele non-verbale signalen krijgen in tijden van (dreigende) crisis. Een van de redenen is dat we weten dat we voor de gek worden gehouden, door iedereen. Geen politicus heeft de naam de waarheid te vertellen om der waarheidswille, altijd is er een belang om informatie en teksten te manipuleren. We gaan dus af op waar we menen dat niet gelogen kan worden: in gedrag en het beeld daarvan. Maar dat is dus niet waar, zoals met name Juncker aantoont. Zoals Groucho Marx al zei: ‘Honesty, if you can fake that, you’ve got it made’.

Het is ook simpel zo dat Juncker profiteerde van het verkenners werk van Dijsselbloem. Dankzij diens vroege actie wist iedereen dat (voorlopig) de Grieken serieus waren in hun nieuwe voorwaarden. De Europese verontwaardiging over het eenzijdig tornen aan de voorwaarden en het aan de kant zetten van de toezichthoudende trojka (EC,ECB,IMF) kon daardoor groeien, geregisseerd worden en de eeuwig voorzichtige Juncker durfde toen natuurlijk wel pittiger te worden. Hij had bij wijze van spreken dankzij Dijsselbloem de tijd voor een uitvoerig telefoontje met Berlijn. Juncker inschattend durfde hij toen pas een stevige opstelling te kiezen.

De kunst is met meesterhand gesprek én pers te regisseren

In dat laatste element zit ook nog een addertje onder het (openlijke) gras: van wie weten we dat hij een ‘pittig gesprek in ging’? Dat is nergens zo gecommuniceerd. Het stond in heel veel media toch al bij deze foto. Hoe kan dat? De beste verklaring hiervoor is dat Juncker en zijn mensen dit zelf ook direct hebben gelekt naar de pers die het smullend overnam. De Grieken wordt toch een lesje geleerd, terwijl het tot dan toe leek op zo’n succesvolle, maar ondermijnende media tour door Europa. Hier zie je een meesterhand die feilloos weet wat je voor de camera doet en zegt, en wat erachter.

Het beeld is ook verhullend en misleidend, in beide voorbeelden. Dan zie je in het geval Juncker/Tsipras bij tweede indruk dus dat het hier niet zozeer vrolijkheid en kameraadschap betreft. Maar eerder een boze hoofdmeester die openlijk lachend weliswaar, de klas uitloopt, een moeilijke leerling bij de hand nemend, geen ontsnappen mogelijk, en meeneemt naar achteren om hem eens even goed toe te spreken. Datzelfde probleem met interpretatie van beelden zien we bij Dijsselbloem/Varoufakis. Wanneer we de videobeelden bekijken dan begint de dagen dat de frons en ogenschijnlijke zurigheid op zijn gezicht, zittend naast de Griek, komen doordat hij moet luisteren naar de vertaling. Het lijkt er daarna op dat er dingen worden gezegd die hij nog niet gehoord had of die niet zijn afgesproken. De Griek houdt hem dus openlijk voor de gek, maar hij komt daar pas laat achter door de vertaling. Geen wonder dat hij hem dat nog even wil laten weten in de handdruk bij het weggaan.

“Dat Grieken echt op ramkoers liggen blijkt wel uit deze handdruk”

Wellicht is het nog simpeler en heeft Dijsselbloem helemaal geen rekening gehouden met de Griekse gewoonte altijd en overal handdrukken uit te delen en ziet hij die poging te laat. Wat ook kan, is dat de Griekse minister beter weet, net als Juncker, dat hij altijd moet lachen en sympathiek moet doen voor de camera en Dijsselbloem daar minder alert op is op dat moment. Zijn politieke reflexen laten hem even in de steek, gezien de grote zorgen die hij nu ineens heeft over wat hij zojuist gehoord heeft van de op ramkoers liggende Grieken.

Goed geacteerde authenticiteit wint het dus van de waarheid

Kortom: beelden liegen wel en zijn voor meerdere uitleg vatbaar. Grote spanningen leiden tot eindeloos speculeren en zoeken naar het kleinste signaaltje en haar betekenis voor het grote geheel. In de kern gaat het eigenlijk om authenticiteit en vooral de vraag of we dat eigenlijk wel waarderen, ondanks alle mooie leiderschapsverhalen daarover. In dit geval lijkt Dijsselbloem het meest authentiek: hij heeft grote zorgen, stapt zonder veel voorbereiding op de problemen af, waarschijnlijk om misverstanden in de kiem te smoren en wordt niet gerustgesteld, integendeel. Hij fronst, hij meldt zijn onaangename verrassing nog aan de Griek en wil snel weg om de problemen op te gaan lossen. Maar dat ‘optreden’ wordt niet gewaardeerd.

In de kern willen we dus blijkbaar helemaal niet authenticiteit, maar vooral uitstekend acteurswerk. Tegelijk is dat dan wat we politici verwijten en waarom we naarstig op zoek gaan naar beelden om te ‘weten’ wat er ‘echt’ aan de hand is. Publieke leiders moeten leren dat het dus niet gaat om hun authenticiteit, maar om het trainen op en regisseren van een authentiek imago. Elk barstje daarin is geen teken van te waarderen ‘echte’ authenticiteit, maar van falend acteren.