De maatschappelijke inbreng van Utrecht zelf

Het corona virus is in deze stad ook op jacht naar slachtoffers. Ook onze ziekenhuizen, zoals het Diakonessen en het St. Antonius, liggen vol. Dat we dit virus willen verjagen en dat lockdowns nodig zijn om het geen besmettingskans te geven, onderken ik. Vanuit mijn bestuurlijke positie als voorzitter bij een aantal organisaties in deze stad zie ik echter ook gemiste kansen en zwakke plekken.

Hier wil ik pleiten voor meer inlevingsvermogen en partnership bij de overheid. Aantoonbaar is maatschappelijke verantwoordelijkheid aanwezig in Utrecht, en bijbehorende bestuurskracht. Daar kan je gebruik van maken. Lokale organisaties weten hoe de stad in elkaar zit. Hoe zij dagelijks voor en door haar burgers overeind wordt gehouden. Zoek en gebruik die expertise dan ook.

Goed georganiseerd

FC Utrecht had net alle logistiek rond het stadion goed ingericht en afgemeten. De supporters en seizoenkaarthouders had het weten uit te leggen dat lang niet iedereen mocht komen. Zodat er dus op de tribune en in het stadion voldoende afstand was. De bewuste toebedeling van plaatsen bij bepaalde wedstrijden was dus ook goed georganiseerd. FC Utrecht is zelfs geprezen, omdat het de juiste beelden liet zien van die tribunes.

Risico sport

Tot het kabinet besloot al het publiek te verbieden. Met een argument dat niets met dit voorwerk en het management van de club te maken had, namelijk dat het teveel drukte opleverde in de toe- en uitloop van het stadion. Ik dacht dat daar niet de club voor verantwoordelijk is, maar dat we voor dat risico in de publieke ruimte toch politie hebben? Publieke sport wordt al sinds de Romeinen als essentiële dienst gezien. Dat geldt nog steeds zoals bleek uit de onrust die daarna ontstond, vooral onder jongeren, in veel wijken in de stad.

Schouwburgen dicht

Theater Utrecht had ook net de toevoer en tribune in de Paardenkathedraal, haar schouwburg, goed geregeld. Met scan-mogelijkheden voor toegang, met vrijwilligers die je je plek wezen, met stoelen op 1,5 meter afstand. Zodat de voorstellingen konden doorgaan. Zaken als inspiratie, reflectie, sociale wijsheid en levenskunst lijken me toch essentieel in tijden van crisis. Ook hier schoof het kabinet alle schouwburgen over een kam en besloot tot sluiting.

Prikles vaccins

ROC Midden Nederland is uiteraard overgeschakeld op hybride onderwijs, de combinatie van online en offline. Ook voor het praktijkonderwijs. Wat je natuurlijk vaak niet goed op je laptopje thuis kan leren, wordt dus nog wel fysiek op locatie gegeven. De crisis lokte maatschappelijk ondernemerschap uit: de prikles van gezondheidszorg studenten is naar voren gehaald zodat ze kunnen meehelpen met (en tegelijk kunnen oefenen met) vaccineren. Maar terwijl de nationale politiek zich bezighield met vragen over goede en slechte ventilatie en uiteraard vooral over ‘Wie gaat dat bepalen en dus betalen?’, moest hier het bestuur als goed werkgever en als verantwoordelijke voor alle studenten en werknemers op school vooral tijdig zijn eigen verantwoordelijkheid nemen en handelen.

Docenten en conciërges

Was de locatie voor onderwijs nog gezond? Kon fysiek les krijgen nog plaatsvinden met voldoende afstand, ook in de aan- en afloop? In welke gangen en lokalen was onvoldoende ventilatie? Welke routing kan en wat markeren we? Dat betekent dat de Utrechtse leerlingen en hun families moesten varen op de inzichten van de docenten, conciërges en hun leiding ter plekke. Ze mogen dus achteraf blij zijn dat zij niet wachtten tot een minister in Den Haag ook begreep dat het fout kon gaan. En uiteraard ook weer uniform landelijk afkondigde dat sluiting nodig was.

Lokaal nieuws

RTV Utrecht mocht uiteraard wel open blijven, omdat de politiek deze cruciale dienst goed begrijpt. Hier was het omgaan tijdens hun dagelijks werk met de fysieke elementen lastig, zoals grote teams op reportage of grote groepen in de studio`s. Daarop is dan ook steeds bijgestuurd. De crisis leidt ertoe dat juist het lokale en regionale nieuws uiterst belangrijk wordt gevonden en op dat vlak de aantallen luisteraars en kijkers enorm zijn gegroeid. Ook verschoof de prioritering in dat nieuws. Niet alleen uitzenden over de corona crisis, omdat men ook wel eens wat anders wil horen dan ellende en ziekenhuisopnames.

“Overheden, het rijk voorop, moeten, ook in de crisisbeheersingsmodus waarin zij nu staan, meer vertrouwen hebben … “

Tussen overheid en burger

Ik noem deze voorbeelden omdat een stad (of een land) dus meer is dan alleen overheid en (individuele) burger. Er zijn allerlei tussenverbanden zoals verenigingen en maatschappelijke ondernemingen die even belangrijk zijn voor het goed functioneren van een stad, zeker in tijden van grote nood. Dan is het dus alleen maar bewonderenswaardig dat ze hun maatschappelijke verantwoordelijkheid proactief oppakken en waarmaken.

Overheden, het rijk voorop, moeten, ook in de crisisbeheersingsmodus waarin zij nu staan, meer vertrouwen hebben in en vertrouwen op deze dwarsverbanden. En ze al helemaal niet door haastige noodgrepen eigenlijk bestraffen voor hun verantwoordelijke gedrag.

Maatschappelijke partijen hard nodig

De overheid heeft die tussenverbanden juist nu hard nodig, omdat het een illusie blijkt dat de overheid, met al haar opinie- en handhavingsmacht, de burger rechtstreeks in zijn/haar gedrag voldoende kan bij- en besturen. Dus terwijl je officiële instanties, die nog enige goede invloed op burgers hebben, stil legt, gaat het foute gedrag in informele zin gewoon door, waar de overheid dus vervolgens te weinig invloed op heeft.

Er zit een gat tussen wat de rijksoverheid in tijden van crisis moet doen, en wat overgelaten kan worden aan bestuurders die de kracht (en de zwakte) van hun pappenheimers immers heel goed kennen.

Geef vanuit Den Haag de buitengrenzen helder aan, en vertrouw op de kracht van de steden en maatschappelijke partijen daar voor de passende invulling.

Deze column verscheen oorspronkelijk op de website van de Utrecht Development Board, januari 2021
Steven de Waal is vanaf de oprichting in 2009 lid van de Utrecht Development Board.