Het boeiende en bindende van de energietransitie

Over grootschalige veranderingsprocessen is bekend dat de grootste en drijvende kracht onder dit soort processen komt door een duidelijk, aansprekend en emotionerend ideaal waar men dan naartoe kan en wil gaan werken. Dat brengt mensen collectief in beweging met de wens dat te doen in dezelfde richting, wat met de huidige polarisatie toch al een schaars gevoel is. Ook de complexiteitstheorie benadrukt dit: systemen die immers bestaan uit losse, eigenstandige, maar wel verbonden elementen verander je in een cumulatieve, zichzelf versterkende en gelijkgerichte beweging door te appelleren aan al die elementen in hun – nog steeds zelfstandige – beweging van onderaf. Iets van dat inzicht hadden we recent toch kunnen opdoen door het optreden van een heel klein virusje dat vervolgens de hele wereld economie plat legt.

In het management van overheden van dat soort transities ontbreekt dat besef vaak, omdat zij zelf een cultuur van bureaucratie, rationele planning, ‘regels zijn regels’ en ‘de overheid beslist hierover’ hanteren, zie o.a. deze analyse van Steven de Waal van de grote fout in de landbouw transitie. Er is daar vaak een onvoldoende besef dat burgers niet alleen maar eens in de 4 jaar kiezen, maar zich toenemend willen en kunnen bemoeien met de aanpak van dit soort processen die hen ook zeer aangaan (de ‘disruptive power of citizens‘). Democratie is niet alleen mogen stemmen wie jou ergens ver weg en indirect gaat vertegenwoordigen, maar ook actief burgerschap vertonen rond de vormgeving van de publieke ruimte en publieke voorzieningen die jou, je buren en je familie aangaan.

Architectuurcentrum Aorta uit Utrecht had dat besef wel. Zij moesten, mede op verzoek van een regionale energiecoöperatie, een traject vormgeven van stakeholdersessies rond de energietransitie in de Utrechtse Heuvelrug. Dr. Steven P.M. de Waal werd benaderd om als een soort ‘vlieg op de muur’ deze sessies bij te wonen en er na afloop zijn reflectie op te geven. Uiteraard vanuit de missie en het denkraam van Public Space: actief burgerschap, maatschappelijk ondernemerschap en het ‘civil leadership’ dat nodig is om met dit nieuwe medialandschap en deze nieuwe macht van burgers om te kunnen gaan. Hij heeft dat opgeschreven in een essay over deze energietransitie, dat bij het eindrapport van AORTA als losse bijlage is bijgevoegd, zie persbericht en het hele rapport. Het essay is ook hier te downloaden.

Dat essay geeft in onze ogen goed en beknopt weer hoe je die transities wel succesvol kunt doorvoeren, wat de overheid daarvoor moet leren en welke lessen dus uiteindelijk zijn te trekken over alle grootschalige transities in de publieke sector die Nederland nu probeert door te voeren. ‘De politiek’ komt nu vaak niet verder dan het allemaal crisis te noemen, te lang te wachten met de start van een aanpak en vooral niet doorhebben hoe een moderne rolverdeling tussen overheid en burgers en bedrijven moet worden vormgegeven. Hopelijk geven wij nu wat handvatten voor dat probleem mee.

De reflecties zijn opgebouwd uit 3 elementen:

a. De connectie tussen het behoud van een fraai (en appellerend en emotionerend, weet u wel?) landschap met de noodzakelijke modernisering van het menselijk leven en werken in bijvoorbeeld deze energietransitie

b. De inhoudelijke elementen die vaak als strijdelementen of minstens dilemma’s opduiken, maar eigenlijk vaak schijntegenstellingen zijn, die niet bindende types die opbloeien en goed kunnen leven van de huidige polarisaties dan wel opvoeren, maar die dus nooit zullen leiden tot oplossingen en waar je dus een beetje doorheen moet kijken en werken.

Schijntegenstelling 1: Landschap versus Landbouw
Schijntegenstelling 2: Ecologie versus bedrijvigheid
Schijntegenstelling 3: Burgers versus Boeren
Schijntegenstelling 4: Energie is een probleem versus vele moderne oplossingen
Schijntegenstelling 5: Macro-niveau versus Meso- en micro niveau
Schijntegenstelling 6: Democratie versus Wisdom of the Crowd

c. De visie op het gelopen proces en wat anderen daarvan kunnen leren.

Het lijkt daarmee een goed voorbeeld van een aanpak met de stakeholders per regio van het noodzakelijk nadenken over de komende energietransitie. Hopelijk gaan dit soort inzichten die aanpak verder helpen, want veel burgers en bedrijven in Nederland kijken daarnaar uit. Niet om passief te gaan zitten wachten op dat inzicht van de overheid, maar door actief mee te denken en te doen.

Lees op de AORTA website ‘Van wie is de energie?’ het verslag van de eerste fase van het project incl. het essay met reflecties van Steven de Waal of download het essay.
Download het persbericht