Anders Veranderen: Inspirerende connectie tussen systeemleer en Daoïsme

In mijn laatste boek over leiderschap in en modernisering van onze gezondheidszorg schets ik in het begin een fundamenteel andere veranderingsaanpak dan in onze bestuurlijke routines helaas gebruikelijk is geworden (‘Inleiding: Een moderne veranderingsaanpak van de gezondheidszorg’). Ik leg daar in een voetnoot verder uit dat die visie is gebaseerd op een combinatie van inzichten uit systeem- en complexiteitstheorie (dat ik al in de jaren 70 in mijn studie kreeg) en het aloude Chinese Daoïsme.

Des te mooier is het dat ik recent op een goed boek stuitte waarin dat ook wordt omarmd en verder uitgelegd. Het gaat om Fritjof Capra: ‘The web of life: a new scientific understanding of living systems’ (1996). Zie overigens ook zijn meer recente en meest ambitieuze boek (met Pier Luigi Luisi)(2016): ‘The systems view of life: a unifying vision’.

Samenvatting veranderingsaanpak gezondheidszorg

De schets van de moderne veranderingsaanpak in mijn boek loopt langs de titels:

• Leren van een crisis: wat de impact van een klein virusje ons moet leren over systeemleer
• Met alleen rapporten komen we er niet
• Polderen: niet hinderen, maar hindernissen opruimen
• Genoeg gepolderd, ruim baan voor civil leaders
• Omarm de disruptive power of citizens
• De illusie van centrale regie
• Huidige misvattingen over verandering in de zorg
• Verandering van complexe systemen begint van onderop
• Naar een goed functionerend zorgstelsel
• Zeven routes als leidraad

Moderne koppeling naar de aloude filosofie van het Daoïsme

Een uitstekend boek over de verbinding tussen Daoïsme en systeemleer is: “The Web of Life: A New Scientific Understanding of Living Systems” – Fritjof Capra (1996)

Waarom?

Fritjof Capra is een natuurkundige én systeemdenker die in The Web of Life op een heldere manier laat zien hoe Daoïstische principes verrassend goed overeenkomen met de inzichten uit moderne systeemtheorie, ecologie, en complexiteitstheorie. Hij bouwt voort op zijn eerdere bestseller The Tao of Physics (1975), maar in The Web of Life ligt de focus veel meer op levende systemen, netwerken en dynamisch evenwicht — precies waar Daoïsme en systeemleer elkaar raken.

(Goed om te weten: in veel klassieke Westerse teksten wordt gesproken van Taoïsme, terwijl in de moderne benadering, op grond van een herinterpretatie van de onderliggende Chinese teksten, Daoïsme wordt aangehouden, wat ik overneem.)

Samenvatting van The Web of Life in het licht van Daoïsme en systeemleer:

1. Alles is verbonden (netwerkdenken)
Capra beschrijft hoe in zowel Taoïsme als systeemtheorie alles in netwerken bestaat — van cellen tot ecosystemen, tot organisaties en maatschappijen. Er is geen ‘geïsoleerd object’, alleen relaties en processen.

2. Geen lineaire oorzaak-gevolg
In systeemleer wordt gedacht in circulaire causaliteit, feedback loops en dynamisch evenwicht. Dit sluit direct aan bij het Yin-Yang principe uit het Taoïsme: ogenschijnlijk tegengestelde krachten vormen samen een harmonisch en zelfcorrigerend geheel.

3. Wu Wei = Organisch leiderschap
Capra beschrijft systemen als zelf-organiserend — leiderschap is dan niet top-down, maar faciliterend. Je werkt met de stroom in plaats van tegen de stroom. Dit is het Taoïstische principe van Wu Wei: handelen door niet te forceren.

4. Leven als proces, niet als machine
Taoïsme ziet het universum als een levend, vloeiend geheel — niet als een statische machine. Capra toont hoe dit overeenkomt met het moderne beeld van het leven als non-lineair, open, adaptief systeem. Oude mechanistische modellen voldoen niet meer — zowel in wetenschap als in organisaties.

Wegwijzers voor maatschappelijk leiders

The Web of Life van Fritjof Capra biedt zowel wetenschappelijke basis als spirituele diepgang, en is uitermate geschikt voor leiders, veranderaars en systeemdenkers die op zoek zijn naar een integrale benadering van complexiteit.

Dit alles is voor mij de reden geweest om in mijn boek, waarin ik ook op weg wil naar een beter en gezonder zorgstelsel, de praktijk van nu al heersende zorginnovaties centraal zet (daarvoor hoeven we dus helemaal geen verder papier of plannen te formuleren) en het bijbehorende maatschappelijk leiderschap (dus worden personen met naam, en toenaam genoemd, omdat het bij leiderschap gaat over bijzondere personen die iets willen en durven). De routes zijn bedoeld om iedereen te laten zien in welke richtingen deze ontwikkelingen gaan en iedereen die ook zelf leiderschap wil vertonen de weg (DAO) te wijzen!

Het boeiende is dus dat zoiets praktisch en persoonlijks als maatschappelijk leiderschap veel baat heeft bij filosofische inzichten, soms van wel 3000 jaar geleden!

Onderliggend is natuurlijk ook de boodschap dat diezelfde polder met haar ouderwetse bestuurlijke routines zelf ook meer maatschappelijk leiderschap mag vertonen, want er liggen genoeg hinderlijke pijnpunten om eindelijk eens op en door te pakken!