Hoe de zorg aangetast wordt aan de hand van het regeerakkoord – interview

Terwijl een nieuw regeerakkoord in de maak is, vinden echte innovaties in de zorg al lang plaats. De politiek zou daar een ondersteunende rol in moeten nemen en afstappen van haar eigen ‘rationele beleidsmythes’ en verkeerde financiële prikkels.

Dr. Steven P.M. de Waal, voorzitter van Public SPACE Foundation, ging op 15 december 2025 op New Business Radio in gesprek met Ron Lemmens over de Nederlandse zorg die op een kantelpunt staat. Over het maatschappelijk leiderschap dat al jaren het verschil maakt in de zorg gaat zijn laatste boek ‘Het zal mijn zorg zijn; 7 routes naar een gezond zorgstelsel’.

 

1. Niet alleen overheid

Er is noodzaak van ruimte voor maatschappelijke innovatie binnen zorgbeleid

De politiek zou veel bescheidener en meer ondersteunend moeten zijn, dan nu vaak de houding is. De echte innovaties vinden al lang plaats op de werkvloer, vooral door betrokken zorgprofessionals die echt verstand van zorg hebben, patiënteninvloed en technologische toepassingen in de zorg zelf. Papierproductie van overheid en polder in convenanten en akkoorden is gebaseerd op de illusie dat beleidstaal en goede voornemens de zorgpraktijk zouden sturen. Het boek van De Waal is gebaseerd op de observatie dat alle vernieuwing in de zorg al lang plaatsvindt door actueel leiderschap op en vanuit de werkvloer en niet door dit soort vage teksten. Goed voorbeeld hiervan zijn ook de 7 routes in het boek. Die zijn een kapstok en richtingwijzer voor deze (potentiële) leiders en bevatten niet veel nieuws, want zijn gebaseerd zijn op wat De Waal nu al meer dan 10 jaar internationaal in de hele Westerse zorg langs hoort komen.

Die routes zijn:

1. Stimuleren van civil leadership
2. Bevorderen gezondheid
3. Financieren van toegevoegde gezondheidswaarde
4. Organiseren vanuit praktische wijsheid van zorgprofessionals
5. Ontwikkelen van zorgplatforms en patiënten invloed en -organisaties
6. Realiseren van zorg in de woonomgeving met eigen regie van de patiënt en buurten
7. Stimuleren van moedig leiderschap

Relevante persoonlijke achtergrond:
De Waal is al vele jaren lid van de European Health Management Association, waar dit type inzichten ook al jarenlang langs komen.
Tijdens de Covid19 pandemie is hij door Jan Rotmans gevraagd om in het Break Out Team plaats te nemen om van daaruit vanuit de maatschappij na te denken over de beste aanpak van de pandemie. Die kritiek en adviezen voor verbetering van de aanpak heeft hij samengevat in een manifest dat hij vanuit die denktank heeft geschreven en uitgebracht.

Voorbeelden in het boek:
Jamie Oliver, de beroemde kok, startte in Engeland een actie voor beter eten op school, toen hij zag wat zijn kinderen daar te eten kregen.
Bas Bloem, hoogleraar aan Radboud Academisch Ziekenhuis, begon een platform waar alle kennis rond Parkinson van patiënten en hun familie worden verzameld, zijn research bevindingen worden bijgevoegd en er wordt vooral veel ervaring uitgewisseld. Zo helpen academische kennis en ervaringskennis elkaar beter te worden en daarmee ook de kennis van deze patiënten.

 

2. Waarde in plaats van volume moet professionals sturen

Het gaat niet om loondienst versus dienstverband, maar om de verkeerde financiële prikkels en organisatiestructuren

Er staat een pittig voornemen in het concept regeerakkoord: nieuwe medisch specialisten moeten in loondienst komen. De redenering is dat het huidige ondernemerschap teveel gericht is op volume van productie en te weinig op medische en patiënten-meerwaarde.

Dit gedrag komt nu vooral voort uit een verkeerd financieringssysteem in de curatieve zorg, dat mechanisme beloont ‘verrichtingen’ oftewel ‘zorg output’, terwijl het gesprek gevoerd moet worden of alle verrichtingen bij deze patiënt in deze levensomstandigheden wel nodig zijn. Dat moet eerst worden aangepakt. Wel leidt de huidige onduidelijke economische positie van medisch specialisten ertoe dat zij te weinig en te onduidelijk medeverantwoordelijkheid hebben en nemen voor het reilen en zeilen en de strategische keuzes van het ziekenhuis.

Het boek pleit in het algemeen voor meer vertrouwen in en ruimte voor zorgprofessionals en dus eigenlijk voor hun maatschappelijk ondernemerschap, waarvan vele voorbeelden worden gegeven. In loondienst nemen kan daar zelfs haaks op staan, als aan de organisatie cultuur en structuur niets verandert.

Relevante persoonlijke achtergrond:
Negatieve advisering indertijd aan de stuurgroep over het Diagnose Behandel Combinatie of DBC-systeem.
Het Heroverwegingsonderzoek in 1989 over de thuiszorg, waarin het model van Buurtzorg is voorspeld en als beste en meest efficiënte aangeraden.

Voorbeelden in het boek:
Jos de Blok, oprichter en eigenaar van Buurtzorg, toonde aan dat ruimte en goede kaders voor zelfsturing bieden aan wijkverpleegkundigen de zorgorganisatie efficiënter, klantgerichter, flexibeler en sneller maakt. Het is nu de grootste thuiszorgorganisatie van Nederland en internationaal aan het expanderen.
Igor Tulevski, cardioloog, die een monitor- en ICT-systeem ontwikkelde, Hartwacht, waarmee iedere patiënt te allen tijde en op allerlei plekken van een deskundige hartspecialist die ook het dossier kent, nader informatie, advies en hulp kan krijgen. Zeer ter geruststelling, wat in zichzelf waarschijnlijk al verdere hartproblemen kan hebben voorkomen.

 

3. Preventie niet vanuit kostencalculatie, maar vanuit maatschappelijke betrokkenheid

Het is niet alleen een overheidsdoel. Iedereen streeft immers naar gezondheid. Dat faciliteren en maatschappelijk breed neerleggen, zoals bij gemeenten, sociaal domein en zelfs ruimtelijke ordening en woon- en werkomstandigheden.

Juist hierin zit de kracht van actief burgerschap en maatschappelijk ondernemerschap, de missie van Public SPACE Foundation. De enorme hausse aan fitnesscentra is er niet gekomen omdat de overheid dat in een beleidsnota of convenant opnam, maar omdat velen door hebben hoe belangrijk fitheid en gezondheid is en eraan willen werken. Er zijn echter ook collectieve vraagstukken waar de overheid wel meer aan kan doen: geen snackbars bij scholen, zoet en vet eten meer belasten, milieumaatregelen voor bedreigde buurten, parken voor wandelen en informeel sporten, toezicht op gezond werk. Ook kan men buurten beter ondersteunen in het zorgzame karakter voor elkaar.

Preventie vanuit het heersende zorgaanbod of overheden dreigt altijd meer betuttelend en paternalistisch te worden. Beter is de kaders en faciliteiten goed regelen en vanaf dan gaan vertrouwen op het goede gedrag van burgers, dat hier dus prima kan.

Voorbeelden in het boek:
Dianda Veldman, toenmalig voorzitter Patiëntenfederatie, die een online tool heeft ontwikkeld om patiënten beter wegwijs te maken in hulp bij medische aandoeningen en keuzes uit behandelingen en zelfs zorgaanbieders (zorgplatforms).
Jan Smelik, pionier van Austerlitz Zorgt, een initiatief om in Austerlitz de onderlinge hulp maar ook de inschakeling van huisarts en thuiszorg en transport naar andere zorginstellingen beter en onderling te regelen.

 

4. Hoe nu verder

We moeten af van de rationele beleidsmythe, alsof papier en convenanten de zorg kunnen sturen. Dat leidt in de praktijk alleen maar tot meer bureaucratie en administratie.

De overheid moet leren op zijn handen te zitten! De toekomst, juist voor de noodzakelijke transformatie is aan: betrokken zorgprofessionals, civil leadership, burgermedezeggenschap en -eigendom, zorgplatforms en lokaal maatwerk.

Voorbeelden in het boek:
Peter Prak, pionier van de Knarrenhofjes. Dit zijn concepten van wonen waarbij juist onderlinge hulp en zorg goed georganiseerd kan worden en een duidelijke plaats kan krijgen. De Knarrenhof heeft inmiddels een enorme wachtlijst van ouderen die daar graag in zouden trekken, grootste probleem is vaak het onroerendgoedbeleid van gemeenten en projectontwikkelaars.
Dominee Visser, onderdeel van het promotieonderzoek van De Waal, die als dominee zijn kerk, de Pauluskerk in Rotterdam, open stelde voor dak- en thuislozen onder het motto: Het is een Huis Gods en geen theater met elke week een zondagsdienst. Hij toonde daarmee aan, en schudde hen ook wakker, dat de heersende zorg niet adequaat inspeelde op de behoeften van deze mensen.

 

Beluister hier het interview via de website van NBR
Download hier het persbericht over de uitzending
Lees hier meer over het boek ‘Het zal mijn zorg zijn; 7 routes naar een gezond zorgstelsel’, De Waal, 2023