Bestuurlijke lessen betaald voetbal (FC Utrecht): Een warm hart en een koel hoofd

Betaald voetbal is een bijzondere bestuurlijke biotoop, die juist door de grote maatschappelijke emoties, bestuurlijke (vaak ook weer publieke) spanningen en media aandacht zeer leerzaam is voor iedere deelnemer. Besturen van betaald voetbal organisaties is niet voor de zwakken van geest, de beginners, de formalisten of de papierschuivers. Het is dus ook een zeer leerzame omgeving voor de leden van VTOI-NVTK, de vereniging van toezichthouders/commissarissen in onderwijs en kinderopvang.

Steven de Waal gaf recent voor de VTOI-NVTK een lunchcollege over lessen en inzichten uit zijn ervaring van de afgelopen 12 jaar besturen en toezichthouden bij FC Utrecht. Bij een college voor dit gezelschap was ook behulpzaam dat De Waal sinds 1 januari 2021 voorzitter is van de RvT van ROC Midden Nederland.

“… niet voor de zwakken van geest, de beginners, de formalisten of de papierschuivers”

Directe aanleiding voor de uitnodiging was zijn artikel in het tijdschrift Goed Bestuur & Toezicht, waarin hij al systematisch terugkeek op en lessen trok uit deze unieke bestuurlijke praktijk voor de vele bestuurlijke collega’s die net als hij ervaring in en verantwoordelijkheid voor bestuur en toezicht hebben.

Die lessen waren in het kort (zie voor verdere toelichting en verwijzingen het betreffende blog op deze site (en uiteraard voor abonnees op tijdschrift GB&T het artikel zelf):

1. Weet waar je aan begint
2. Weet waarom je gevraagd wordt
3. Omarm de ‘Big Why’ of ‘Purpose’ van de organisatie
4. Denk in werkelijke macht: hoe wil je het interne politieke leven en de werkelijke invloed van externe relaties vormgeven? En: waarom zou men überhaupt naar je luisteren?
5. Weet waar de organisatie vandaan komt
6. Heb het lef af te wijken van de routines en gebruiken in de sector
7. Besef dat je alles extern moet kunnen uitleggen

Net als in de extra aandacht voor leiderschap is gebeurd met onze visie op management en bestuur, moeten ook toezichthouders veel meer gaan nadenken over de eigen persoonlijke achtergrond en ambities en over de op persoonlijke ervaringen gebaseerde routines en attitude. Goed toezicht gaat dus ook om persoonlijkheid en komt dus voort uit zeer persoonlijke elementen als karakter, waarden, zingeving en ambities. Dit is ook weergegeven in bovenstaande lessen. Kernvragen zijn dus steeds: Wat kan en wil jij hier gaan doen? Waarom vind je deze organisatie interessant en belangrijk genoeg om er je tijd aan te besteden? Wat wil je komen brengen in je toezicht en op welke ervaring en inzichten is dat (denk je) gebaseerd?

In de introducerende lezing van Steven de Waal moest hij uiteraard uitvoerig stilstaan bij de typische kenmerken van deze governance omgeving. Daar hoort  ook de koppeling bij naar de grote strategische vraagstukken en variabelen waarover je als bestuur en toezicht knopen moet doorhakken, keuzes in maken en richting in uitzetten. Veel mensen hebben wel een beeld van het voetbal en de voetbal competitie zelf: voetballen is de grootste sport in Nederland, meidenvoetbal is nu de snelst groeiende sport en per week zijn er ruim 1,5 miljoen mensen op de een of andere manier met voetbal bezig. Dat wil echter niet zeggen dat men ook zicht heeft op de strategische variabelen en keuzes achter het runnen van een betaald voetbal organisatie. Dat deed hij o.a. aan de hand van het volgende overzicht:

Maatschappelijk Leiderschap in onderwijs en betaald voetbal

De Waal’s belangrijkste boodschap was echter dat juist dit soort omgevingen de noodzaak van maatschappelijk leiderschap vergroten en aantonen, ook het onderwerp van zijn promotie. Betaald voetbal zet dat als het ware op scherp en meer in de schijnwerpers, maar het geldt dus evengoed voor een belangrijke maatschappelijke functie als onderwijs.

Belangrijke kenmerken van maatschappelijk leiderschap zijn:

1. Passie: voor ’the common good’ en ‘public value’
2. Ondernemerschap: eigenwijs, door routines en gewoontes heen durven breken
3. Een houding van ‘one-of-us’-citizens: een betrokken, begrijpende, horizontale en persoonlijke houding
4. Retorische vaardigheden om de #permanentepubliekearena te kunnen meenemen en overtuigen (vanwege de nieuwe publieke arena door de moderne ICT- en mediatechnologie)

Als voorbeelden van dergelijke maatschappelijk leiders uit onderwijs en betaald voetbal zat er een aantal zeer relevante en aansprekende voorbeelden in zijn promotie onderzoek:

Piet Boekhoud, bestuurder van ROC Albeda College in Rotterdam, die sterk inzette op het binnenboord houden, onderwijs geven en verder helpen van kwetsbare jongeren op zijn school met zeer innovatieve aanpakken.

Yolanda Eijgenstein, als pionier en trekker van onderwijs innovatie Iederwijs, gericht op het veel meer breed, humaan en karaktervol opvoeden van kinderen voor de rest van het leven.

Jan de Graaf van de Trix Werkplaats op Scheveningen, die de moeilijkste leerlingen van de omliggende ROC’s naar zich toe kreeg om hen niet alleen het vak van scheepsreparatie bij te brengen, maar vooral ook werkdisicpline, opvolgen van instructies en leren plannen en samenwerken.

Louise Schaapveld, pionier en ontwerper van de Vensterscholen in Groningen, gericht op het meegeven van breed onderwijs met veel vaardigheden en extra training aan kinderen uit kwetsbare buurten en gezinnen, op scholen die ook waren gekoppeld aan welzijnswerk en kinderopvang.

Jeroen Ankersmit, verbonden aan ROC Amsterdam en daar initiator van het inrichten van gezamenlijke leer- werkplaatsen voor zijn studenten met het bedrijfsleven. Zijn eerste en meest toonaangevende initiatief hiervoor was het College Hotel, dat als basis diende voor studenten horeca om het vak echt op locatie en begeleid vanuit het ROC te leren.

Mohammed Sini, in het dagelijks leven bestuurder bij ROCMN, maar in dit geval als trekker en voorzitter van een platform Islam en Burger dat beoogde de kloof tussen Islamitisch georiënteerden en de samenleving te overbruggen, o.a. met onderwijsinitiatieven.

In het promotie onderzoek zat ook een voorbeeld van maatschappelijk leiderschap uit de sfeer van betaald voetbal, namelijk Ruurd de Boer die een tijdlang voorzitter van ADO Den Haag was met de vraag uit de stad om de regie te nemen op het bouwen van een nieuw stadion, met tegelijk het aanpakken en begeleiden van bepaalde groepen supporters die nogal stampei maakten en daarmee veel overlast veroorzaakten, maar vooral ook veroorzaakten dat andere toeschouwers liever wegbleven.

Helaas was er in het lunchcollege niet veel tijd om goed bij dit soort voorbeelden stil te staan, want die zijn natuurlijk ook zeer leerzaam voor waar het leiderschap in het onderwijs naartoe moet en wat Raden van Toezicht moeten doen om dit soort maatschappelijk leiderschap te bevorderen.

Het lunchcollege werd afgesloten met een interview aan de hand van vragen uit het publiek. Het bleek zeer inspirerend en tegelijk leerzaam, precies wat je ook in het reguliere onderwijs wil!