Op weg naar een strategische visie op gezondheidszorg

We naderen het einde van de pandemie. Het Covid19 virus richt minder gezondheidsschade aan en dus kunnen de maatregelen ook minder schadelijk zijn voor ons gedrag, onze voorzieningen, ons leven en werken en achterliggend winkels, cultuur, economie. De roep om maatregelen om de volgende pandemie aan te kunnen (‘be prepared’), klinkt luid. Maar dat is niet genoeg. Het gevaar is dat we mentaal en bestuurlijk alleen maar van de ene crisis in de andere kunnen denken, in plaats van verder vooruit en meer structureel. Al voor de Covid19 crisis waren er nationaal en wereldwijd bewegingen om gezondheidszorg, zorgstelsels en zorgbestuur fundamenteel te herijken en verbeteren. Er was op allerlei fronten een fundamentele herijking gaande, variërend van de inrichting van stelsels, de wijze van sturen tot en met onze filosofie over waarden en doelen die bepalen wat we de beste gezondheidszorg vinden. Deze crisis toont alleen maar aan dat veel van die omwentelingen nodig zijn. Dat is de grootste en beste les die we uit deze crisis kunnen trekken.

Transformatie Principes in (Westerse) gezondheidszorg

De 6 principes die in zo’n fundamentele heroverweging volgens Public Space een rol moeten spelen en die ook al zichtbaar waren in veel discussies voor de pandemie, zijn als volgt weer te geven:

Principe 1: Van gezondheidszorg naar gezondheid (was als volgende fase voor zorgstelsels al meer dan 10 jaar evident en is in de Covid19 crisis sterk verder aangetoond)

Principe 2: Van sturen en beoordelen op output naar outcome (met grote gevolgen voor financieringssystematiek en bedrijfseconomie van alle zorgpartijen)

Principe 3: Van professionals als – gehoorzame, taakgerichte – uitvoerders naar inzetten op en organiseren van praktische wijsheid van professionals (iedere casus is uniek en vergt dus een uniek professioneel oordeel en aanpak)

Principe 4: Ander management leidt tot minder managers. Organisaties worden platform organisaties. Andere visie op management van professionals versterkt door de fundamentele heroriëntatie op organisaties door (interne) toepassing van nieuwe media- en ICT-technologie

Principe 5: Open staan voor en inspelen op de ‘disruptive power of patients‘ (de nieuwe media- en ICT-technologie geeft burgers en dus ook patiënten nieuwe en revolutionair grotere opiniemacht, organisatiemacht en kennismacht)

Principe 6: Nieuw bestuur: Civil Leadership (het wordt tijd de beperkte, ouderwetse indeling in ‘publiek’ versus ‘privaat’ – of ‘overheid’ versus ‘markt’ – achter ons te laten en te bouwen op het aanwezige actief burgerschap en maatschappelijk ondernemerschap en de unieke Nederlandse constructie van ‘maatschappelijke onderneming’)

Eerdere bouwstenen van Public Space voor deze strategische analyse

Belangrijke bouwstenen onder deze analyses van Public Space waren al eerder elders gepubliceerd, zoals:

• Kritisch commentaar op het recente WRR rapport ‘Keuzen in de Zorg‘: te overheidscentraal (het nadeel van veel stelseldiscussies, die natuurlijk ook graag door overheidadviesorganen gevoerd worden, is dat men vaak automatisch de nationale overheid adresseert als de beste regisseur van de beoogde verandering, dat was altijd al een misverstand, maar is natuurlijk na de ervaringen met de aanpak van de pandemie nog twijfelachtiger geworden) en te weinig incalculeren dat de belangrijkste beslissingen in de zorg op de werkvloer tussen professional en patiënt worden genomen. Gepubliceerd in Nieuwsbrief Zorg & Innovatie in oktober 2021.
• Manifest van de denktank Jeugdsprong, met ervaringsdeskundigen, bestuurlijk verantwoordelijken, maatschappelijk ondernemers en kritische denkers, allen echt betrokken en onafhankelijk, over een noodzakelijk nieuw stelsel jeugdzorg, overhandigd aan staatssecretaris Blokhuis in mei 2021.
• De Denktank Jeugdsprong opereert vanuit een bepaald concept van strategisch management en strategische intelligentie, ook een thema in mijn regelmatige lezingen voor bestuurders en toezichthouders in de zorg. Het is goed dat meer actieve en intelligente strategie concept voor ogen te houden bij het bestuderen van deze oproep tot lange termijn denken over gezondheidszorg.
• Met name onder het 6e principe, de oproep tot maatschappelijk leiderschap, zit de analyse van Public Space vanaf het begin dat Nederland een uniek publiek/privaat bestel heeft in majeure onderdelen van de publieke dienstverlening, waaronder dus de gezondheidszorg. Dit hebben we in 2000 gelanceerd als ‘maatschappelijke onderneming‘ en dat heeft toen tot veel politieke discussie geleid, die helaas gestagneerd is. Dit was goed te merken aan een wat oubollig en onduidelijk advies van de Onderwijsraad over commercialisering van onderwijs. Dit commentaar circuleert nu ook in het denknetwerk van Public Space. Wellicht dat het doordringen van het huidige evidente overheidsfalen, zoals in de toeslagenaffaire en bij het Gronings gas, die zoektocht naar betere concepten en betere bestuurlijke praktijken nieuw licht inblaast.
• Over de nieuwe macht van patiënten door de nieuwe media- en ICT-technologie gaf ik in 2019 vele internationale lezingen, waaronder op het jaarcongres van de European Health Care Management Association (EHMA) in Finland. Uiteraard is dat sterk gerelateerd aan mijn laatste internationale boek, waarbij die lezingen altijd de prachtige gelegenheid bieden ook buiten Nederland dat soort nieuwe ideeën te toetsen en verder te ontwikkelen. Zie ook de video van een interview over dit thema na een lezing in Zweden voor Management Events: ‘How the new power of patients will change health care’.
• De pandemie heeft het debat over preventie en public health fors aangewakkerd. Dat was al in 2005 een belangrijk punt van kritiek vanuit het perspectief van de #PvdA op het toen aankomende nieuwe zorgstelsel, door een partijcommissie waar ik voorzitter van was, leidend tot het rapport dat ik door het congres mocht leiden, onder de titel ‘Zorg voor een gezond leven‘, waar dus die nadruk al in de titel zat.

Reflecteren op, maar mentaal door de pandemie crisis heen denken

Iedere burger en iedere politicus is nu overtuigd van het belang van een goede gezondheidszorg. We hebben er enorm op geleund in de Covid19 pandemie. Van besmettingscijfers tot testgegevens tot IC opnames tot uitgestelde zorgingrepen en naar huis verplaatste zorg, hebben we nu allen geleerd hoe belangrijk gezondheidszorg is. Voor ieder van ons als (potentiële) individuele patiënt, voor onze (ondersteunende en meelevende) familie en vrienden en voor de gezondheidseffecten en -mogelijkheden van onze openbare ruimtes, kantoren, woningen en buurten. Onze professionals in de zorg wisten dat al, nu weet iedereen het.

De Covid19 crisis heeft ons ook veel geleerd over de aard, organisatie, financiering en besturing van de Nederlandse gezondheidszorg. De roep om meer aandacht voor preventie en public health en voor het goed voorbereid zijn voor een volgende pandemie klinkt nu luid, een logisch en voorspelbaar gevolg van het ‘direct na de crisis’- effect. Na de opluchting en terugkeer van vertrouwen in de toekomst en in ieders gewoontes uit het verleden (‘back to normal’), komt nu het vooruitkijken vanuit een ‘dat nooit meer’- gevoel. Dat is echter niet genoeg, een meer structurele, fundamentele en toekomstgerichte visie is nodig.

Dat maakte ik ook mee door mijn deelname aan een initiatief van Jan Rotmans, het Break Out Team, een private denktank die middenin de crisis al wilde dat we de meer fundamentele vragen en kwesties zagen. Het manifest daarvoor dat in juni 2020 uitkwam, en waar ik een belangrijke bijdrage aan kon leveren, was toen ook al veel te vroeg. Er was geen mentale, laat staan strategische, rust om vooruit of fundamenteel te reflecteren.

Al ruim voor deze pandemie waren, nationaal en internationaal, debatten en onderzoeken gaande rond het verbeteren en nieuw inrichten van gezondheidszorg en zorgstelsels. Voor de pandemie was er al behoefte aan visie op de noodzakelijke langetermijngerichte en fundamentele ingrepen in het zorgstelsel via allerlei evaluaties, herontwerpen en herbezinning, o.a. rond de beste organisatie en werkgeverschap voor zorgprofessionals, tegengaan van perverse prikkels, meer nadruk op preventie en public health dan alleen zorgproductie en het bieden van voldoende en goed ingericht mandaat voor goed zorgbestuur.

Tot slot: Open oproep tot gezamenlijke reflectie

Een overzicht en analyse van deze 6 principes behandel en bespreek ik al enige tijd in lezingen voor bestuurders, interne toezichthouders en leidende professionals in de gezondheidszorg. Een notitie hierover circuleert ook, daarop aansluitend en voortbouwend, in het denknetwerk van Public Space. Vanwege de nu komende politieke en publieke discussie over het zorgstelsel en de noodzakelijke lessen die we trekken uit de pandemie, lijkt het dus goed deze analyse nu meer publiek te gaan delen.

Wie daaraan mee wil doen, kan de notitie opvragen (mail naar secretariaat@publicspace.nl) en deelnemen aan de discussie en reflectie. Een echte denktank, zoals Public Space, zet in op ’thinking in public’ en ’thinking in action’, leidend tot ‘bold thinking’. Denken en reflectie zijn nu eenmaal nooit af en nieuwe perspectieven altijd welkom.