Disruptie door Baudet

Nederland is opgeschrikt door de enorme winst van Baudet bij de Provinciale Verkiezingen en dus zijn zetelwinst naar ineens 13 zetels in de Eerste Kamer. Daarmee is hij meteen de grootste partij daar. Hij is nu de eerste partij die vanuit oprichting en geen zetels meteen als grootste binnenkomt. Hoezeer hij ook verkeerde ideeën, analyses en plannen ventileert (het meest opvallende is overigens nu het ontbreken van heel veel plannen), hij toont helaas aan dat het leerproces omtrent leiderschap van de ‘zittende’ politieke partijen te langzaam gaat, al helpen dit soort grote klappen wel om dat te versnellen.

Gebrek aan strategische intelligentie zittende politici

Ik heb om te beginnen een enorm déjà vu met de overwinning in 2002 van Pim Fortuyn en, helaas, zo lang duurt het leerproces van de gevestigde politieke partijen dus al. Ik was erbij op het Rotterdams stadhuis toen hij daar de gemeenteraadsverkiezingen won en kort daarna afreisde naar Hilversum. Daar vond het er verder inhakkende TV optreden plaats in een ronde tafelgesprek met Ad Melkert (PvdA) en Hans Dijkstal (VVD). Deze waren de overduidelijk slechte verliezers, die het dus ook geheel niet hadden zien aankomen. Dat zegt veel over hun gebrek aan strategische intelligentie, zoals ik het ook in mijn boek beschrijf.

Ik heb altijd geanalyseerd dat de grote kracht van Fortuyn zijn charisma en retorisch talent was, dat zie ik terug in Baudet. Vele toenmalige en hedendaagse politici zijn onvoldoende getraind in retorica. Vergeleken met Fortuyn wordt Baudet nu enorm geholpen door de nieuwe technologie die een nieuw medialandschap en 3e kanaal van en voor burgers heeft toegevoegd. Baudet heeft het belang ervan het meest door, al zie ik andere politici er ook toenemend mee bezig. Baudet laat zelfs kamerdebatten lopen om in zalen of op social media zichtbaar aanwezig te zijn. In zijn campagne heeft hij dus ook traditionele media links laten liggen of er alleen maar op af gegeven. Daarmee laat hij zien dat dat nieuwe kanaal agenda-settend wordt voor alle overige, waaronder dus ook de politiek, parlementen en gemeenteraden zelf.

Zes trends voor de politiek

Om het nog maar eens te herhalen, vooral voor de zittende politici, ik voorspel in mijn boek de volgende fenomenen en trends:

1. De nieuwe technologie veroorzaakt een permanente publieke tribune, waarop alle publieke zaken, dus ook politiek, worden besproken, gedeeld, becommentarieerd, van oordeel voorzien en dat volledig publiek transparant.
2. Die permanente publieke tribune wordt leading in agendasetting, issue-definitie, bovenhalen van onwelgevallige informatie en commentaar, naar alle overige kanalen zowel TV&Radio als pers als de politiek zelf. Die formele agenda, die uiteraard voor de officiële Tweede Kamerleden leidend is en hun werk bepaalt, wordt dus volgend.
3. De publieke opinie is daarmee voortaan van en door het publiek zelf. Oude manipulaties van TV&Radio en pers gelden niet meer, zoals minister Stef Blok al ontdekte in zijn verkeerde inschatting bij een ambassadeursmeeting in juli.
4. Dat nieuwe en dominante kanaal verschilt fundamenteel van de oude kanalen: iedereen kan daarop zelf produceren, iedereen is in principe (amateur-)journalist, alle deelnemers bepalen gezamenlijk en openlijk naar elkaar wat zij belangrijk vinden. Het is dus geen passief uitzendkanaal meer! Dat is de grootste inschattingsfout die de commissie Remkes maakt: alsof de politiek nog steeds kan rekenen op aandacht van de media, dat bepaalt het publiek voortaan zelf wel. De nieuwe concurrentie tussen alle media gaat om die aandacht (zoals de commerciële media, platforms en facilitators, zoals Facebook natuurlijk al lang door hebben) (zie mijn kritiek op de dommigheid van NPO om de formatieonderhandelingen van dit kabinet elke dag (!) geheel nietszeggend uit te zenden!) ! De reden waarom ik spreek van disruptie van democratie is dan ook juist dit: jouw boodschappen, producten of diensten of goede bedoelingen worden niet langer – automatisch – gezien of gevolgd door het publiek. Je wordt genegeerd, want het publiek zit inmiddels op andere platforms en websites.
5. Doordat er dus een nieuw mediakanaal bijgekomen is, met een veel groter belang in steun, wederzijds respect, zelfproductie en -regie en aandacht binnen communities (negatief ook wel ‘bubbles’ genoemd) en daarmee een permanente publieke tribune is er een voortdurende ‘battle for the eyeballs‘ gaande. Dit leidt dus in het publieke debat tot een sterke vergroting van de noodzaak van retorica, met name Pathos (emoties en ervaren steun) en Ethos (persoonlijke geloofwaardigheid), van drama, van streven naar opvallen etc. Het paradoxale hiervan is dat ALLE aandacht, dus ook negatieve, verwijtende of zelfs scheldende alleen maar voor je werkt, zoals dus Baudet heeft aangetoond, net als Trump. Het gaat niet meer om wat je in de binnenkamertjes en met openlijk subtiel of genuanceerd gedrag binnenhaalt. Het gaat erom dat je desnoods via ruzie of drama laat zien waar je voor staat, ook al haal je helemaal niets binnen op het ‘Binnenhof’. Bij die opstelling hoort dus ook dat je actief ‘slachtoffer’ speelt naar de oude politiek en hen zelfs verwijt, ondanks jouw gebrek aan tactisch vermogen, dat ze ‘niet naar je luisteren’, zoals Wilders al liet zien.
6. Het monopolie van politieke partijen op recrutering en kandidering voor belangrijke politieke posities is voorbij. Kandidaten halen hun ‘succes en steun’ voortaan buiten politieke partijen om, rechtstreeks op deze publieke tribune. Dit is al aangetoond door Trump en Macron. Baudets succes als runner-up lijkt het meest op het politieke succes van Macron, dat ook in hoge mate via de communities op social media liep, zoals ik analyseer in mijn boek.

“De kern is niet langer het ‘Dorp Den Haag’. Het kleine groepje dat vooral op elkaar let … Het gaat nu om werkelijk publiek leiderschap voor een publieke tribune die permanent ‘aan’ staat.”

Eigenlijk toont de heersende verbazing over Baudet’s overwinning onder de ‘oude’ politici, columnisten en journalisten vooral mijn punt aan. De kern is niet langer het ‘Dorp Den Haag‘. Het kleine groepje dat vooral op elkaar let, elkaar corrigeert, elkaar beloont voor ‘goed, passend’ gedrag en zogenaamd ‘de politiek’ maakt en beoordeelt, met de illusie van publiek belang en publieke aandacht via de oude door hen gemanipuleerde kanalen. Het gaat nu om werkelijk publiek leiderschap voor een publieke tribune die permanent ‘aan’ staat.

Drie strategische issues voor politieke strijd

Over politieke strategie gesproken: er zijn 3 grote issues waarop politieke strijd en dus strategie (ik zie even af van de even wezenlijke maar meer indirect werkende strategische factor van de ‘funding’ van organisatie en vooral campagnes) zich moeten afspelen. Dat zijn:

1. Leiderschap: aansprekende personen waar men ‘voor’ kiest vanuit vertrouwen, inspiratie, bereidheid te volgen en herkenning.
2. Publieke steun: openlijke, liefst enthousiaste en massale steun van ‘gelijkgestemden’. Niet langer van experts, columnisten of publieke figuren, al kan dat zeker helpen op de publieke tribune. Het klassieke marketinginstrument van de mond-tot-mond reclame heeft nu, ook door de nieuwe technologie, een veel massaler en zichtbaarder effect en dus ook een enorm belang gekregen op de politieke markt.
3. Inhoudelijke boodschappen en programma’s: Waar staan we voor? Wat gaan we doen? Welke maatregelen willen we als we aan de macht zijn?

Van deze drie is dus de eerste het meest doorslaggevend (zoals Baudet alweer aantoont: de rest van zijn mensen op de provinciale lijsten zijn onbekend, soms zelfs niet te vinden) en gekoppeld aan de tweede: personen overtuigen en stemmen trekken. Dat verklaart het feit, wat ikzelf het meest opmerkelijke vind van deze uitslag, dat de SP de grootste verliezer is. Labour had ooit de – toen al verkeerde – slogan ‘policies, not personalities‘ (ingegeven door de absoluut niet charismatische Gordon Brown, hetgeen dan ook leidde tot zijn grote verkiezingsnederlagen in 2008 en 2010). Dat lijkt de grootste handicap van ‘links’, dat ze nog steeds teveel gelooft in de derde factor.

Baudet koppelt als enige zijn steun aan kabinet aan selectie van bewindspersonen

De mooiste winst die de verkiezing van Baudet ons gaat opleveren (naast het feit dat hij veel stemmen heeft weggesnoept van de PVV) is dat hij zijn steun aan het kabinet expliciet koppelt aan het meest weggestopte deel van het Nederlands overheidsbestel: het aanblijven of wegsturen van zittende bewindspersonen. Nergens kiest Nederland rechtstreeks een bestuurder, zoals een president of koning, een premier of burgemeester. Dat hoort nu net wel bij moderne democratie en zullen zittende klasses altijd proberen tegen te houden, net als echte directe democratie (het terugkrijgen van referenda is ook een van de speerpunten bij Baudet). Terwijl disruptie in de markt heeft geleerd: je moet de nieuwe technologie en bijbehorende mentaliteit van burgers omarmen, vormgeven, toelaten en serieus nemen, anders dreigt faillissement.

“Disruptie vergt de bereidheid tot volledige omwenteling van eigen gedrag, gegroeide routines en schijnbaar vanzelfsprekende veronderstellingen.”

Wat ik hier probeer te doen, door mijn strategische training en achtergrond, is leren van Baudet, ook al vind ik veel van zijn ideeën vreselijk, zijn gedrag vaak hemeltergend en zijn speeches soms onbegrijpelijk. Zo heb ik de afgelopen jaren in veel van mijn lezingen ruzie gehad met mijn publiek over de stelling dat je van Trump kunt leren, juist van zijn succes in dit nieuwe politieke slagveld. Ik ben nu eenmaal op zoek naar hoe je de democratie kan redden temidden van de #DigitalCivilRevolution. Daar horen geen slappe praatjes bij, geen wegduiken of de kop in het zand steken. Disruptie vergt de bereidheid tot volledige omwenteling van eigen gedrag, gegroeide routines en schijnbaar vanzelfsprekende veronderstellingen.

Nog een lange weg te gaan, zo blijkt maar weer.