De rol van de RvT bij zorginnovatie: Reflecties vanuit een normatief perspectief

Binnenkort mag ik spreken op een congres van de NVTZ over een thema dat me nauw aan het hart ligt: innovatie in de zorg, en vooral de rol die de Raad van Toezicht (RvT) daarin speelt. Dit thema raakt aan een kernvraag die onze tijd kenmerkt: hoe geven we betekenis aan leiderschap en toezicht in een steeds complexer en tegelijk onzekerder wordende wereld? Hoe blijven we mens in systemen die ons dreigen te overwoekeren?

Dit onderwerp vloeit voort uit mijn betrokkenheid bij een visie die de NVTZ-commissie in 2021 uitbracht, onder leiding van de onvergetelijke Marius Buiting. Het voelt goed en vereerd dat veel van de ideeën die ik in mijn werk heb uitgewerkt, een plek hebben gevonden in die visie. Het gaat dan onder meer om de disruptieve kracht van burgers, niet langer enkel “patiënten”, maar actieve medespelers in de zorg; om het erkennen van weerstand bij professionals als een krachtig signaal in plaats van een obstakel; en om de spanning die innovaties brengen in een veld waar marktwerking, eigen organisatie belang, ethiek en menselijkheid elkaar kruisen.

Vijf kerngebieden voor innovatief toezicht

We hebben in dat advies vijf thema’s geïdentificeerd waar de RvT, als hij werkelijk een rol van betekenis wil spelen, een andere houding moet aannemen:

1. Veranderende kijk op gezondheid: Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte. Hoe verbinden we welzijn, zingeving en preventie aan onze toezichtkaders?
2. Ethische vraagstukken: De grenzen van het medisch handelen worden steeds diffuser. Hoe blijven we staan in een veld waar morele keuzes ons uitdagen?
3. Organiseren in een ander krachtenveld: Macht verschuift van instituten naar netwerken, van hiërarchie naar horizontale structuren en van samenwerking naar concurrentie en nu (misschien) weer terug. Wat betekent dat voor ons toezicht?
4. De mens in de organisatie: Innovatie betekent ook onzekerheid en angst. Hoe zorgen we dat professionals zich gehoord voelen in tijden van verandering en met een uiterst krappe arbeidsmarkt?
5. Data stewardship: In een wereld van data moeten we ons steeds afvragen: wat is zorgvuldig, rechtvaardig en menselijk beheer van deze immense rijkdom aan informatie?

Een RvT die moed toont

De kern van mijn betoog is dit: de RvT moet zijn veilige en afstandelijke schuilplaats verlaten. Het is niet voldoende om toezicht te houden vanuit een technisch-rationeel frame. De wereld roept om moed, om stellingname, om betrokkenheid bij de echte vragen: hoe leveren we zorg die recht doet aan de menselijke waardigheid? Hoe benutten we technologie zonder de relatie te verliezen? En hoe blijven we verantwoording afleggen aan een samenleving die verlangt naar authenticiteit en transparantie?

Het vraagt een fundamentele shift in hoe RvT’s hun werk begrijpen:

1. Durven voelen en kiezen: Geen afwachtende, technische rol, maar een actieve, normatieve en geëngageerde houding. Toezicht vanuit een moreel kompas.
2. Lokale en regionale leiderschapscultuur versterken: Niet langer wachten op ‘de politiek’ of ‘grote stelsel plannen’ maar zelf verantwoordelijkheid nemen in de context van jouw regio, jouw gemeenschap, jouw zorginstelling.

De ontsnapping uit de technocratie

Wat me steeds raakt, is hoe we onszelf hebben gevangen in technocratische netten. Het is alsof we bang zijn geworden om echt te kiezen, om ons kwetsbaar te maken, om in de ogen van onze tijdgenoten te kijken en te zeggen: “Dit is wat ik geloof. Hier sta ik voor.” De zorg – en zeker innovatie in de zorg – schreeuwt om leiders die meer durven dan continuïteit bewaken en compliance koesteren. Het gaat om mensen, niet om systemen.

In mijn boek Het zal MIJN zorg zijn: 7 routes naar een gezond zorgstelsel werk ik deze principes uit. Het is een oproep aan leiders, toezichthouders en zorgprofessionals om samen een beweging van onderop te creëren. Geen denken in zogenaamde blauwdrukken (die zelden op een goede manier het papier verlaten!), maar een cascade van de juiste moedige stappen. Dat is ook de reden dat ik in mijn boek die leiders met dat leiderschap centraal zet en via die routes iedereen laat zien waarheen zij daaraan zelf kunnen werken. Dat wordt ook in onze collegereeks door het grote publiek zeer goed begrepen. Daar is de steun van hun Raden van Toezicht cruciaal voor!

Een gesprek dat moet worden gevoerd

De veranderingen zijn al in gang gezet. De NVTZ heeft hierin een voortrekkersrol, en het is inspirerend om te zien hoe de dynamiek van het goede gesprek steeds meer ruimte krijgt. Het is aan ons, als toezichthouders, als leiders, als burgers, om deze beweging te verdiepen. Dat vraagt niet alleen verstand, maar ook een open hart.

Ik kijk uit naar de ontmoeting, naar het delen en ontvangen van inzichten, en naar het samen bouwen aan een toekomst waar zorginnovatie en menselijkheid hand in hand gaan. Want uiteindelijk – zo geloof ik – is toezicht niet alleen een taak, maar ook een uitnodiging: durven we verantwoordelijkheid nemen voor wat werkelijk telt?