Een beter mens met handel in plichten

Naar aanleiding van een verzoek om verplicht ‘vrijwillig’ een bardienst te draaien op de honkbalclub van zijn zoon, buigt Steven de Waal zich in FD Outlook over het fenomeen ‘handel in rechten’: een verplicht collectief systeem van uitruil van rechten en/of plichten.

Handel in burgerplichten

‘Handel in rechten’ is een verwarrende term: het gaat eigenlijk om een ‘recht’ op schadelijk gedrag. Dus een recht op CO2-uitstoot of een recht op een bijdrage aan de melkplas. Er kan net zo goed gesproken worden van een handel in burgerplichten: de plicht tot een inspanning om de zelf veroorzaakte ‘schade’ tegen te gaan.

“Waarom wordt hier gekozen voor een marktmechanisme in plaats van een moreel appel?”

Race tussen belanghebbende partijen

Veel burgerplichten zijn niet meer vanzelfsprekend. De individuele burger is goedwillend, maar andere krachten zijn sterker. Het instrument van handel in plichten maakt gebruik van krachten als concurrentie, overlevingsdrang en economisch gewin, om partijen te dwingen tot sociaal wenselijk gedrag. Het is daarmee een belangrijk en innovatief instrument voor het realiseren van publieke doelen. Het gaat om het verdelen en vervolgens verhandelen van een recht op schadelijk gedrag, respectievelijk een plicht tot een sociale bijdrage. Het wordt nu vooral toegepast om schadelijk gedrag dat leidt tot milieuvervuiling terug te dringen: je maakt van de collectieve inspanning voor een schonere wereld een race tussen belanghebbende private partijen. Innovatie op milieugebied wordt zo een concurrentievoordeel.

Cap & Trade

Belangrijk is dat er een plafond wordt gesteld aan de geaccepteerde schade. Daarom heet het systeem in het Engels ook: cap and trade. Het is juist de ‘cap’ die zorgt dat het systeem politiek haalbaar is en de markt zijn werk kan gaan doen. De ‘cap’ zorgt voor de broodnodige schaarste van de toegekende rechten waardoor deze ook een prijs krijgen.

Beleidsrichting voor sociale zekerheid en zorg

Allerlei sociale plichten zoals mantelzorg, het schoonhouden van straten of het bezoeken van eenzame ouderen kunnen worden opgelost door een handel in burgerplichten, stelt Steven de Waal. Ieder van ons krijgt jaarlijks een toewijzing van plichten, die vervolgens geruild kunnen worden. De een wil graag buiten werken, de ander wil juist meer doen in verzorgingshuizen. Anderen kunnen en willen hun plichten afkopen waardoor een vrijwilliger hier ten dele een betaalde baan van te maken.

Concurrentie en innovatie

Er zijn meer terreinen die zich lenen voor het instrument van handel in plichten zoals de fileproblematiek (het verstrekken van filerechten per werknemer) of goed werkgeverschap (de plicht tot in dienst nemen van vastgestelde percentages allochtone Nederlanders, gehandicapten en vrouwen aan de top). Laat ook daar de concurrentie en innovatie die ontstaat door de handel in plichten zijn werk doen.

In essentie maakt het instrument van handel in plichten ons allemaal verantwoordelijk op een moderne en niet moralistische manier voor een groot moreel collectief goed, zoals het milieu, of duurzaamheid, leefbaarheid en sociaal klimaat. Het lokt langs de weg van het marktmechanisme het goede in mens en bedrijven naar boven.

Download hier het volledige essay van Steven de Waal.
Dit essay werd gepubliceerd in FD Outlook, oktober 2008.