Het zal mijn zorg zijn; 7 routes naar een gezond zorgstelsel (2023)

Steven de Waal lanceert een nieuw boek over de toekomstige richtingen en verandering van het huidige zorgstelsel van Nederland. In zijn boek ‘Het zal mijn zorg zijn; 7 routes naar een gezond zorgstelsel’ pleit hij voor een transformatie van onderop in de zorg, zoals die nu al actueel en zichtbaar is. Tegelijk biedt hij een duidelijke toekomstvisie voor het verdere civil leadership dat nog steeds nodig zal zijn.

Basis in actueel en zichtbaar maatschappelijk leiderschap

De Waal schreef dit boek vanwege zijn jarenlange bekendheid met, studies over en dialogen in de gezondheidszorg, nationaal en internationaal, op alle plaatsen, onderdelen en niveaus, van de belangrijke werkvloer tot de beleids- en boardrooms. Ook de groeiende aandacht voor de kernthematiek van Public SPACE, actief burgerschap en maatschappelijk ondernemerschap, in die gezondheidszorg leidde tot vele ontmoetingen. Vanuit die betrokkenheid zag hij de alsmaar groter wordende problemen, maar tegelijk de groeiende innovatieve aanpak ervan. Dat gebeurde op veel plaatsen door de vele maatschappelijk leiders die zich daartoe geroepen en uitgedaagd voelden. Inmiddels wordt die groeiende, grote problematiek ook erkend in de officiële politieke en nationale agenda’s. “Ons zorgsysteem heeft dringend structurele veranderingen nodig. De wereldwijde gezondheidscrisis, als gevolg van de COVID-19 pandemie, heeft die noodzaak tot transformatie versterkt en publiek en dus ook politiek veel zichtbaarder gemaakt” zegt De Waal. De huidige kwaliteit van zorg is volgens hem moeilijk te handhaven. “De zorg is inmiddels vaak ook onhoudbaar vanwege het structurele, nijpende personeelstekort en het hoge ziekteverzuim!”

Voorbij de rationele beleidsmythe

In het boek gaat het niet alleen om de analyse en ordening volgens rationele beleidsmethodes van deze knelpunten; wat toch een beetje de neiging is als iets in nationaal politiek vaarwater komt. Het conceptuele nadeel van die heersende beleidsroutine en methode is dat deze er – stilzwijgend – van uitgaat dat een verandering in een complex systeem zoals de zorg, vooral vraagt om een rationele analyse van knelpunten, een even rationeel ontwerp en plan en een daarnaartoe werkende centrale regie of liefst hiërarchie. Daarvoor wordt dus al gauw, eveneens niet onderbouwd, naar de nationale overheid gekeken, terwijl dat toch zowel theoretisch als praktisch een illusie is en de rol en competenties van een nationale overheid zwaar overschat.

Vele inspirerende voorbeelden van maatschappelijk leiderschap in de zorg

De Waal kiest een heel ander perspectief, dat juist wel sterk gebaseerd is op zijn waarnemingen van de alledaagse praktijk van initiatieven, innovaties en maatschappelijk leiders. In het boek presenteert en schetst hij ook die al langer zichtbare en succesvolle initiatieven en oplossingen. Eén van die initiatieven is het landelijk programma voor een betere kwaliteit en kennis van goed voedsel voor schoolkinderen in de UK, dat is opgezet door Jamie Oliver, de beroemde chef kok. Maar hij geeft ook vele Nederlandse voorbeelden met naam en toenaam van de betreffende civil leader: van Igor Tulevski van HartWacht tot vele pioniers, waaronder Jan Smelik, voor Austerlitz Zorgt en van Peter Prak van de Knarrenhof tot Bas Bloem van ParkinsonNet en Paul Baan van Vita Valley. Hij ziet ook vernieuwende bewegingen bij grotere gevestigde partijen, zoals de Patiëntenfederatie Nederland, via ontwikkelen en aanbieden van keuzehulpen voor patiënten zoals rond artrose van de heup of knie en de digitale zorggids.nl. Maar bijvoorbeeld ook het Manifest voor Leefstijlgeneeskunde, dat gesteund wordt door veel dokters en praktijkverpleegkundigen en voedsel bewuste partijen. Ook moderne innovaties die inspelen op de nieuwe ICT- en mediatechnologie zijn belangrijk en worden door hem aangehaald, zoals MAEX, een maatschappelijke ‘beurs’ voor goede initiatieven en een online platform rond Health Outcomes Measurement.

“De huidige praktijk van vernieuwing van de gezondheidszorg biedt inspiratie voor alle nog volgende innovaties en potentiële maatschappelijk leiders, die daarover nadenken.”

De 7 routes als een kapstok voor nog meer civil leadership

Via vele voorbeelden van civil leaders uit de huidige praktijk van vernieuwing van de gezondheidszorg wil hij enerzijds laten zien dat deze invalshoek veel beter en praktischer is dan de klassieke ‘schijn-rationele’ beleidsbenadering (met als ergste uitkomst dat iedereen gaat zitten wachten tot ook de nationale politiek ‘het’ begrijpt en gaat acteren), maar ook inspiratie biedt voor alle nog volgende innovaties en potentiële maatschappelijk leiders, die daarover nadenken. Voor die laatste heeft hij geprobeerd de belangrijkste ‘routes’ voor de verandering van het zorgstelsel, die hij destilleert uit die innovatieve voorbeelden en uit beleidsdebatten en -onderzoeken, te ordenen. Om hen als het ware een ‘kapstok’ te geven om te zien of ze met de goede zaken bezig zijn en of ze ook meer structureel bijdragen aan een betere zorg. We zijn samen op weg naar de beoogde verandering van het zorgstelsel, dan is het wel handig sommige richtingwijzers voor dat pad ook samen te hebben.

Deze 7 routes zijn:

Route 1 Stimuleren van civil leadership

Route 2 Bevorderen van gezondheid

Route 3 Financieren van toegevoegde gezondheidswaarde

Route 4 Organiseren vanuit praktische wijsheid van zorgprofessionals

Route 5 Ontwikkelen van zorgplatforms en platformorganisaties

Route 6 Realiseren van zorg in de woonomgeving met eigen regie van de patiënt

Route 7 Stimuleren van moedig leiderschap

Zie een eerder blog over het boek en de inhoud ervan voor een verdere uitleg van deze 7 routes.

Ook civil leadership in ‘polder’ en ministerie

Het boek ‘Het zal mijn zorg zijn’ gaat, gebaseerd op systeem- en complexiteitstheorie, ervan uit dat de belangrijkste bewegingen, innovaties en veranderingen in een complex systeem als de gezondheidszorg, vooral voortkomen uit civil leadership van onderop. Volgens de leiderschapsprincipes in het boek, ‘leadership is an activity, not a position’ en ‘anyone can lead, anytime, anywhere’, door het maatschappelijk leiderschap en ondernemerschap van burgers en patiënten, van portiers tot conciërges, van verpleegkundigen tot fysiotherapeuten en dokters en, hopelijk, ook van bestuurders, lobbyisten, beleidsmakers en politici. Deze laatsten zijn vaak (of denken nog dat ze dat zijn) de ‘zittende macht’ vanuit het verleden en zullen dus het meest moeten wennen aan ‘the disruptive power of citizens’. Helaas is de meest voorkomende houding die De Waal daar nog steeds aantreft die van ‘polderpaternalisme’: niet luisteren, vooral geen feitelijke zeggenschap delen met burgers of patiënten en nog wel trachten de polderuitkomsten op te leggen, al is dat wel vanuit goede bedoelingen. Burgers en dus ook de burgers die in de bijzondere omstandigheid zijn dat ze patiënt zijn, worden dan nog steeds behandeld als kinderen.

Ook voor deze ‘oude macht’ ligt er nog steeds een belangrijke taak, namelijk in het weghalen van belemmeringen in de vorm van voorschriften rond structuren of financiering en van wetgeving, die hinderlijk zijn voor het actuele civil leadership en de 7 routes waar het heen moet. Eigenlijk gaat dat over het civil leadership in hun eigen kring: doorkrijgen waar het heen moet, inclusief doorkrijgen waar men zelf in het verleden, misschien onbewust, heeft meegewerkt aan obstakels voor de 7 oplossingsrichtingen. Die vervolgens helpen opruimen met alle soms pijnlijke gevolgen voor eigen kringen of achterbannen. En dat alles vanuit de bescheidenheid om faciliterend te zijn naar het juiste leiderschap, het civil leadership in de zorg zelf, dat elke dag en op vele plaatsen al zichtbaar is.

Een mogelijke agenda voor dat civil leadership in ‘polder’ en ministerie

Een agenda voor zo’n aanzet van het maatschappelijk leiderschap in polder en ministerie zit verscholen in het boek, uiteraard ook opgehangen aan de ‘kapstok’ van de 7 beoogde routes. Ook die keuzes en dossiers komen vaak voort uit ontmoetingen met civil leaders of mensen die dat willen zijn of worden in de hedendaagse Nederlandse gezondheidszorg, dus zo nieuw kunnen ze voor polder en ministerie niet zijn.

Belangrijke thema’s en dossiers die in het boek langs komen zijn:

• Het vitaliseren en verbeteren van het instrument van het Persoonsgebonden Budget (PGB)
• Het beter ordenen en structureren van reguliere ziekenhuizen dan het huidige Medisch Specialistisch Bedrijf
• Het veranderen van de huidige te dominante sturing via alleen financiering van output, P(productivitiet) x Q (kwantiteit), naar alle elementen van ‘public value‘, dus ook outcome en trust
• Zorgen dat huidige schaalvergroting in de 1e lijnszorg het multidisciplinaire karakter blijft versterken en structureren en niet alleen langs monodisciplinaire ‘silo’s’ plaatsvindt
• Het vormgeven van een goede operationele eindverantwoordelijkheid voor de hele keten van ICT- en mediacommunicatie, omdat we toenemend gaan leunen op ‘zorg aan huis’, waarvoor deze cruciaal is
• Het vormgeven van een goede infrastructuur rond medische- en patiëntendata, in een zeer moeilijk veld met grote invloed van privacy en beschikkingsmacht van burgers, maar ook zeer sterke commerciële partijen
• Verder vormgeven van platforms rondom zorgkeuzes (zorgvragen, zorgaanbod, advies en kwaliteitstoetsing) van patiënten, met ook alle koppelingen naar second opinion, de mate van verzekering, inzichtelijke keuze van contractering door zorgverzekeraars
• Tijdig nadenken over en vormgeven van het faciliteren van community of commons invloed op woon-zorg arrangementen, zorg in de buurt en aan huis en 1e lijnszorg, ook daar vanwege de groeiende macht van en wens tot eigen regie en zelforganisatie van burgers/patiënten.

Richting en Inspiratie bieden voor echte aanpak grote problemen gezondheidszorg

Vanaf 1 juni 2023 is het boek “Het zal mijn zorg zijn; 7 routes naar een gezond zorgstelsel” verkrijgbaar bij de (online) boekhandel.

Steven de Waal hoopt met deze voorzet te hebben bijgedragen aan inspiratie voor (nog) meer civil leadership, zowel in de zorg zelf als bij de beslissers over meer formele en structurele kwesties, en ook een houvast te hebben geboden voor de 7 routes die de zorg echt verder zullen brengen.

Download hier de synopsis

Verkrijgbaar als paperback en ebook bij alle reguliere fysieke en online boekhandels zoals Amazon, Bol en Managementboek. En als je favoriete boekhandel om de hoek het niet op een stapel heeft liggen kan die het natuurlijk via Centraal Boekhuis bestellen.

Bij het bestellen van grotere aantallen (vanaf 10 exemplaren) kunnen we de paperbacks met korting aanbieden. Voor meer informatie en bestellen: Marijke Dinnissen, secretariaat@publicpace.nl.

Boekrecensies en interviews over ‘Het zal mijn zorg zijn’:

• Ruth Wouters, Zeven routes naar een veerkrachtig zorgsysteem, op platform DOQ arts aan het woord, 19 april 2024
• Steven de Waal, ‘Nieuwe zorg vraagt om moedige boardrooms’, in Goed Bestuur & Toezicht, #4, december 2023
• Lennie Haarsma, ‘Zeven routes voor verandering’, boekbespreking in Vakblad Sociaal Werk, #6, december 2023
• Pieter Vos, ‘De weg naar een gezond zorgstelsel’, boekrecensie in Nieuwsbrief Zorg & Innovatie, 21 september 2023
• Frank van Wijck, ‘Zeven routes naar een gezond zorgstelsel’, interview met Steven de Waal, op platform de-eerstelijns.nl, 17 mei 2023
• ‘Laat het zorgstelsel over aan de professionals’, interview met Steven de Waal door Cees van Lotringen, op platform ‘Op zoek naar het nieuwe verhaal’, podcast, 30 maart 2023
• Verder verschenen er korte aanbevelingen in magazines als Medisch Contact en Venticare.

Meer van Steven de Waal over dit boek:

• Waarom centrale regie van de overheid in de gezondheidszorg een illusie is. Met o.a. een reactie op bovengenoemde recensie van Pieter Vos.
• Nieuwste boek: ‘Het zal mijn zorg zijn’. Met een korte samenvatting.
• Naar een intelligente en verbonden overheid voor de gezondheidszorg. Essay voor Nieuwsbrief Zorg & Innovatie.